आई म्हणोनी कोणी

आई' महणोनी कोणी, आईस हाक मारी - यशवंत

आई' महणोनी कोणी,
आईस हाक मारी

ती हाक येई कानी,
मज होय शोकारी

नोहचे हाक मात,े
मारी कुणी कु ठारी

आई कुणा महण ू मी, आई घरी न दारी

ही नयनू ता सखु ाची, िचती सदा िवदारी

सवामी तीनही जगाचा आईिवना िभकारी ---

चारा मुखी िपललानचया, िचमनी हलूच दईे

गोठात वासाना , या चाटतात गाई

वातसलय ह े पशंुच,े मी रोज रोज पाही

पाहन अंतरातमा, वाकुळ मात होई

वातसलय माउलीच,े आमहा जगात नाही

दभु ारगय यािवना का, आमहास नाही आई ........

शालेतुनी घराला, येता धरील पोटी

काढून ठेवलेला, घालील घांस ओठी

उषटा तशा मुखाचया, धावेल चंुबना ती

कोण तझु यािवना ग,े का या करील गोषी

तुझयािवना गे कोणी, लावील सांजवाती

सांगेल ना महणाया, आमहा 'शुभं करोती'.........

ताइस या कशाची, जाणीव नाही काही

तया सान बािलकेला, समजे न यात काही

पाणी ततारना , नते ात बावरे ही

ऐकु नी घ े परंत ु आमहास नाही आई

सांगे तसे मुलीना आमहास नाही आई

त े बोल येत कानी, आमहास नाही आई ................

आई, तुझयाच ठाई, सामथय र नंिदनीचे

माहरे मंगलाच,े अदतै तापसाचं े

गांभीय र सागराचे, औदायर या धचे े

नेतात तेज नाच े , तया शांत चिं दकेचे

वासतव या गुणांच,े आई तझु यात साच.े ..............

गंुफु नी पवू रजाचं या, मी गाइले गुणांला

साया र सभाजनांनी , या वािनल े कृ तीला

आई, करावा त ू नाहीस कौतुकाला

या नयुनतेमुले ही, मज तयाजय ही पुषपमाला

पंचारती जनांची, ना तोषवी मनाला

पाही जीव बालकाचा, तव कॉतकु ा भुकेला..........

येशील त ू घराला, परतून केधवा गे

दवडू नको घडीला, य े य े िनघून वेग े

ह े गंुतल े जीवाचे, पायी तझु याच धाग े

कतवर माउलीच,े करणयास येई वेग े

रसणार मी न आता, जरी बोलशील रागे

मराठी प्रसिद्ध कविता

बालभारती
आिण
कुमारभारतीतलया
मराठी किवता
अनुकमिणका
के वढ े ह े कौय!र - ना.वा.िटळक...............................................................................................................................6
कणा - कुसुमागज..............................................................................................................................................7
या झोपडीत माझया - संत तकु डोजी महाराज. ............................................................................................................8
खबरदार जर टाच मारनी - वा. भा पाठक ................................................................................................................9
आनंदी आनंद गडे, इकडे ितकडे चोिहकडे - बालकवी..................................................................................................11
उठा उठा िचऊताई- कुसुमागज ............................................................................................................................12
शावणमािस हष र मानसी - बालकवी ......................................................................................................................13
रे िहदबांधवा, थांब या सथळी - भा. रा. तांब े ...........................................................................................................14
खोपा - बहीणाबाई .........................................................................................................................................15
मन वढाय वढाय - बहीणाबाई............................................................................................................................16
िपपांत मेले ओलया उं िदर - बा.सी.मढेकर ................................................................................................................17
एका तळयात होती - ग.िद.माडगूळकर ..................................................................................................................18
पैठणी - शांता शेळके .......................................................................................................................................19
गाई पाणयावर - कवी बी ..................................................................................................................................20
फुलपांखरं - ग.ह.पाटील ..................................................................................................................................21
टप टप टािकत टापा - शांता शेळके .......................................................................................................................22
आजीचे घडाळ - केशवकुमार............................................................................................................................23
औदबंु र.........................................................................................................................................................24
पेम कर िभललासारख.......................................................................................................................................25
फ़ुलराणी - बालकवी .......................................................................................................................................26
गवतफुला - इंिदरा सतं .....................................................................................................................................28
ततु ारी - केशवसुत ..........................................................................................................................................29
िविचत वीणा - बा. भ. बोरकर ............................................................................................................................31
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 2
गणपत वाणी - बा.सी. मढेकर .............................................................................................................................32
सहानभूती - कुसुमागज ....................................................................................................................................33
आमही कोण? - केशवसुत ..................................................................................................................................34
सागरा पाण तळमळला ! - सवा. िवनायक दामोदर सावरकर .......................................................................................35
लेिझम चाल े जोरात - शी शीधर बाळकृ षण रानड े ......................................................................................................37
लाभल े आमहास भागय बोलतो मराठी - सुरेश भट......................................................................................................38
मधुघट - भा. रा. तांब े ......................................................................................................................................39
नको नको रे पावसा ...!! - इंिदरा सतं ....................................................................................................................40
िकती तरी िदवसातं - बा. सी. मढेकर ....................................................................................................................42
दणे ा-यान े दते जावे - िवदा करंदीकर......................................................................................................................43
पथृ वीच े पमे गीत - कुसुमागज ...............................................................................................................................44
घरटा - बालकवी ............................................................................................................................................46
या नभान े या भुईला दान दाव े - ना. धो. महानोर .....................................................................................................47
अरे, ससं ार संसार - बिहणाबाई चौधरी ..................................................................................................................48
उगवले नारायण - बिहणाबाई चौधरी ...................................................................................................................49
बाळ, चालला रणा - पदमा गोळे .........................................................................................................................50
अनामवीरा - कुसुमागज ...................................................................................................................................50
उतंुग आमुची उतर सीमा इंच इंच लढवू - वसतं बापट ................................................................................................52
खरा तो एकची धम र - सान े गुरजी..........................................................................................................................53
घाल घाल िपगा वाऱया - कृ . ब. िनकंु ब....................................................................................................................55
दवे ाच े घर - ग. िद. माडगूळकर...........................................................................................................................56
आई' महणोनी कोणी, आईस हाक मारी - यशवंत.......................................................................................................57
रदास आवाहन - भा. रा. तांब.े .............................................................................................................................59
कोठुिन येत े मला कळेना - बालकवी.......................................................................................................................60
िनझररास - बालकवी........................................................................................................................................61
सांग मला रे सांग मला - ग. िद. माडगूळकर.............................................................................................................62
आली बघ गाई गाई - इंिदरा संत...........................................................................................................................63
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 3
दवे ाच े घर - ग. िद. माडगूळकर...........................................................................................................................64
माझया छकुलीच े डोळे - िव. िभ. कोलत.े .................................................................................................................65
शतकानंतर आज पािहली - वसंत बापट..................................................................................................................66
पारवा - बालकवी...........................................................................................................................................67
तळयाकाठी - अिनल........................................................................................................................................68
माझया मराठीची गोडी -िव. म. कुलकणी ................................................................................................................69
अ आ आई, म म मका - मधुसूदन कालेलकर .............................................................................................................70
चढवू गगनी िनशाण - बा. भ. बोरकर ....................................................................................................................71
गदड िनळे - बा. भ. बोरकर. ...............................................................................................................................72
.................................................................................................................................................................72
या बाई या... - दतातय कोडो घाट.े .......................................................................................................................73
बाळ जातो दरू दशे ा - गोपीनाथ...........................................................................................................................74
बाभुळझाड - वसतं बापट .................................................................................................................................75
कोलंबसचे गवरगीत - कुसुमागज ...........................................................................................................................76
आमही कोण? - प. के . अत.े .................................................................................................................................77
सवारतमका िशवसंुदरा - कुसुमागज ........................................................................................................................78
गे मायभ ू - सुरेश भट .......................................................................................................................................79
जयोऽसत ु त े - िवनायक दामोदर सावरकर................................................................................................................80
थोर तुझ े उपकार - भासकर दामोदर पाळंद.े .............................................................................................................81
महाराष गीत.................................................................................................................................................82
हा िहददशे माझा - आनंद कृ षणाजी टेकाडे...............................................................................................................83
गाउं तयानं ा आरती - किव यशवंत..........................................................................................................................84
कण-र शीकृ षण संवाद - मोरोपंत............................................................................................................................85
फटका - अनंत फं दी..........................................................................................................................................86
घडाळ - केशवसुत..........................................................................................................................................87
ऐकव तव मध ु बोल - माधव जुिलयन.....................................................................................................................88
िचमणा राजा - दामोदर अचयतु कारे......................................................................................................................89
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 4
अनंत - बालकवी.............................................................................................................................................90
टप टप पडती अंगावरती - मंगेश पाडगावकर...........................................................................................................91
सदवै सैिनका, पुढेच जायचे - वसतं बापट ...............................................................................................................92
पसायदान - संत जानशे र...................................................................................................................................93
संथ िनळे ह े पाणी - मंगेश पाडगांवकर ...................................................................................................................94
िपतात सारे गोड िहवाळा - बा. सी. मढेकर .............................................................................................................95
पेमसवरप आई - माधव जयूिलअन ........................................................................................................................96
कोिकलानयोिक - कृ षणशासी िचपळूणकर ..............................................................................................................97
बाभळीिवषयी अनयोिक - कृ षणशािस िचपळूणकर ...................................................................................................97
अनयोकी - कृ षणशासी िचपळूणकर ......................................................................................................................97
िवदापशंसा - कृ षणशासी िचपळूणकर ..................................................................................................................99
झालया ितनहीसांजा - यशवंत............................................................................................................................100
कशासाठी पोटासाठी - माधव जयूिलयन ...............................................................................................................101
कादरखां - केशवकुमार ...................................................................................................................................102
लाडकी बाहली - शांता शेळके ...........................................................................................................................103
मामाची गाडी - ग. ह. पाटील ...........................................................................................................................104
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 5
के वढे हे कौय!र - ना.वा.िटळक
कणोकणी पडे, उठे, पिर बळे, उडे बापडी,
चुके पथिह, येउनी िसतिमत दिृ षला झापडी.
िकती घळघळा गळे रिधर कोमलांगातनु ी,
तशीच िनजकोटरा परत पातली पिकणी.
महणे िनजिशशंूपती, अिधक बोलवेना मला,
तमु हांस अिज अतं ीचा कवळ एक मी आणला,
करा मधुर हा! चला, भरिवत े तमु हा एकदा,
करी जतन यापुढ े पभ ु िपता अनाथा ं सदा!
अहा! मधुर गाउनी रमिवल े सकाळी जना,
कृ तघ मज मारतील नच ही मनी कलपना,
तमु हांसतव मुखी सुख े धरन घांस झाडावरी
कणैक बसले तो िशरे बाण माझया उरी
िनघनु नरजाितला रमिवणयातं गेल े वय,
महणून विधल े मला! िकती दया! कसा हा नय!
उदार बह शूर हा नर खरोखरी जाहला
वधुनी मज पाखरा िनरपराध की दबु रला!
महणाल, भुलली जगा, िवसरली िपया ं लेकरां
महणून अितसंकटे उडत पातल े मी घरा,
नस े लविह उषणता, नच कुशीत माझया िशरा,
समरा मजबरोबरी पिर दयाघना खरा.
असो, रिधर वाहनी नच िभजो सशु यया तरी
महणून तरचया तळी िनजिल ती िदजा भूवरी.
िजवंत बह बोलके िकित सरु मय त े उतपल,
नरे धरन नािशल,े खिचत थोर बुिधदबल.
मातीत त े पसिरल े अितरमय पखं ,
केल े वरी उदर पांडुर िनषकलकं ,
चंचू तशीच उघडी पद लांबवीले,
िनषपाण दहे पडला! शमही िनमाले!
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 6
कणा - कु सुमागज
ओळखलंत का सर मला, पावसात आला कोणी
कपडे होते कदमर लेल,े केसांवरती पाणी
कणभर बसला, नतं र हसला, बोलला वरती पाहन
गंगामाई पाहणी आली गेली घरटात राहन
माहरे वाशीण पोरीसारखी चार िभतीत नाचली
मोकळया हाती जाईल कशी बायको मात वाचली
िभत खचली, चूल िवझली होत े नवहत े गेले
पसाद महणुन पापणयांमधय े पाणी थोडे ठेवले
कारभारणीला घऊे न संग े सर आता लढतो आहे
िचखलगाळ काढतो आहे, पडकी िभत बांधतो आहे
िखशाकडे हात जाताच हसत हसत उठला
पसै े नकोत सर जरा एकटेपणा वाटला
मोडून पडला संसार तरी मोडला नाही कणा
पाठीवरती हात ठेवून फक लढ महणा!
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 7
या झोपडीत माझया - संत तुकडोजी महाराज.
राजास जी महाली, सौखय े कधी िमळाली
ती सव र पाप झाली, या झोपडीत माझया॥१॥
भूमीवरी पडावे, ताऱयांकड े पहावे
पभनु ाम िनतय गाव,े या झोपडीत माझया॥२॥
पहारे आिण ितजोऱया, तयातनू ी होती चोऱया
दारास नाही दोऱया, या झोपडीत माझया॥३॥
जाता तया महाला, ‘मजाव’ शबद आला
िभतीन ं यावयाला, या झोपडीत माझया॥४॥
महाली माऊ िबछान,े कं दील शामदाने
आमहा जमीन मान,े या झोपडीत माझया॥५॥
येता तरी सुख े या, जाता तरी सुख े जा
कोणावरी न बोजा, या झोपडीत माझया॥६॥
पाहन सौखय ं माझ,े दवे ेद तोही लाजे
शांती सदा िवराज,े या झोपडीत माझया॥७॥
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 8
खबरदार जर टाच मारनी - वा. भा पाठक
सावळया :
खबरदार जर टाच मारनी जाल पढु े िचधडा
उडवीन राई राई एवढा !
कु णया गावचे पाटील आपण कु ठे चालला असे
शीव ही ओलांडून तीरस े ?
लगाम खेचा या घोडीचा राव ं टांग टाकुनी
असे या तमु ही खडा अंगणी !
पोर महणूनी हसणयावारी वेळ नका नेऊ ही
मला का ओळखल े हो तमु ही ?
हा मद र मराठाचा मी बचा असे
ह े हाड ही माझे लेचपे ेच े नसे
या नसानसातनू िहमत बाजी वसे
खबरदार जर टाच मारनी जाल पढु े िचधडा
उडवीन राई राई एवढा !
सवार :
मळयात जाऊन मोटेच े त े पाणी भराव े तुवा
कशाला ताठा तजु हा हवा ?
मुठीत जयाचया मूठ अस े ही खडगाची तो बरे
वीर त ू समजलास काय रे ?
थोर मािरती अशा बढाया पराकमाचया जरी
कु ठे तव भाला बरची तरी ?
ह े खडगाचे बघ पाते िकती चमकते
अणकुचीदार अित भालयाच े टोक ते
या पढु े तुझी वद िहमत का राहत े ?
खबरदार जर टाच मारनी जाल पढु े िचधडा
उडवीन राई राई एवढा !
सावळया :
आपण मोठे दाढीवाल े अहा शूर वीर की --
िकती त ेआमहाला ठाऊकी !
तडफ आमुचया िशवबाची तमु हा मािहती न का?
दािवती फुशारकी का फुका ?
तमु हा सारख े असतील िकती लोळिवल े नरमणी --
आमुचया िशवबान े भर रणी
मी अस े इमानी चेला तयांच े कडे
हकुमािवण तयांचया समजा याच े पढु े
दईे न जाऊ मी शूर वीर फाकडे
पनु हा सांगतो
खबरदार जर टाच मारनी जाल पढु े िचधडा
उडवीन राई राई एवढा !
लाल भडक त े वदन जाहल े बाळाच े मग कसे
सवार पिर मनी हळू का हस े ?
तया बाळाच े नयनी चमके पाणी तवेषामुळे
सवार पिर सौमय दषृ ीन े खुले
चंद िदसे जणू एक, दसु रा तपतो रिव का तर
ऐका िशवबाच े ह े सवर --
आहसे इमानी माझा चेला खरा
चल इमान घ े हा माझा शेला तलु ा
पण बोल सावळया बोल पनु हा एकदा
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 9
"खबरदार जर टाच मारनी जाल पढु े िचधडा
उडवीन राई राई एवढा !"
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 10
आनंदी आनंद गडे, इकडे ितकडे चोिहकडे - बालकवी
वरती खाली मोद भरे, वायूसंगे मोद िफरे
नभातं भरला, िदशांत िफरला, जगांत उरला
मोद िवहरतो चोिहकडे
सूयरिकरण सोनेरी ह,े कौमुिद ही हसत े आह े
खुलली संधया पेमाने, आनंद े गात े गाणे
मेघ रंगल,े िचत दगं ल,े गान सफु रल े
इकडे, ितकडे, चोिहकडे
नीलनभी नकत कस,े डोकावुिन ह े पाहतसे
कुणास बघत े ? मोदाला; मोद भेटला का तयाला ?
तयामध े तो, सदवै वसतो, सुखे िवहरतो
इकडे, ितकडे, चोिहकडे
वाहित िनझरर मंदगती, डोलित लितका वृकतती
पकी मनोहर कू िजत रे, कोणाला गातात बरे ?
कमल िवकसल,े भमर गंुगले, डोलत वदले
इकडे, ितकडे, चोिहकडे
सवाथारचया बाजारात, िकती पामरे रडतात
तयांना मोद कसा िमळतो, सोडुिन सवाथार तो जातो
दषे सपं ला, मतसर गेला, आता उरला
इकडे, ितकडे, चोिहकडे
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 11
उठा उठा िचऊताई- कु सुमागज
उठा उठा िचऊताई
सारीकडे उजाडले
डोळे तरी िमटलेले
अजुनही, अजुनही
सोनेरी ह े दतू आले
घरटयाचया दारापाशी
डोळयांवर झोप कशी
अजुनही, अजनु ही ?
लगबग पांखरे ही
गात गात गोड गाणे
िटपतात बघा दाणे
चोहीकडे, चोहीकडे,
झोपलेलया अशा तमु ही
आणायाच े मग कोणी
बाळासाठी चारापाणी
िचमुकलया, िचमुकलया ?
बाळाच े मी घेता ं नांव
जागी झाली िचऊताई
उडोनीया दरू जाई
भूर भूर, भूर भूर,
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 12
शावणमािस हष र मानसी - बालकवी
शावण मािस हष र मानसी िहरवळ दाटे चोिहकडे,
कंणात येत े सर सर िशरव े कणं ात िफरिन ऊन पडे
वरित बघता इंद धनुचा गोफ दहु रे ी िवणलासे
मंगल तोरण काय बांधले नभोमंडपी कुणी भासे
झालासा सुयारसत वाटतो,सांज अहाहा तो उघडे
तर िशखरावर उंच घरावर िपवळे िपवळे उन पडे
उठती वरती जलदांवरती अनंत संधयाराग पहा
सवर नभावर होय रोिखल े सदंु रतेच े रप महा
बलाकमाला उडता भास े कलपसुमांची माळिच ते
उतरिन येती अवनीवरती गहगोलिच की एकमते
फडफड करिन िभजल े अपुले पखं पाखरे सावरती
संुदर हिरणी िहरवा कु रणी िनजबाळासं ह बागडती
िखललारे ही चरती रानी गोपही गाणी गात िफरे
मंजूळ पावा गा ई तयांचा शावण मिहमा एकसरु े
सुवणर चपं क फुलला िविपनी रमय के वडा दरवळला
पािरजातही बघता भामा रोष मनीचा मावळला
संुदर परडी घे ऊिन हाती परु ोपकं ठी शुधदमती
संुदर बाला या फुलमाला रमय फुल े पती खुडती
दवे दशरना िनघती ललना हष र माव े ना हदयात
वदनी तयाचं या वाचनू घयाव े शावण मिहनयाच े गीत
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 13
रे िहदबांधवा, थांब या सथळी - भा. रा. तांब े
रे िहदबांधवा, थांब या सथळी अशु दोन ढाळी,
ती पराकमाची जयोत मावळे इथ े झांिशवाली ll ध ु ll
तांबेकुलवीरशी ती,
नेवाळकरांची कीित,
िहदभूधवजा जणु जळती,
मदारनी राणी लकमीबाई मूत र महाकाली ll १ ll
घोडयावर खदं ा सवार,
हातात नंिग तलवार,
खणखणा किरत ती वार,
गोयारची कोडी फोिडत, पाडीत वीर इथे आली ll २ ll
कडकडा कडाडे िबजली,
शतंुची लषकरे िथजली,
मग कीितरप ती उरली,
ती िहदभूमीचया, पराकमाची इितशीच झाली ll ३ ll
िमळतील इथ े शाहीर,
लविवतील माना वीर,
तर, झरे ढाळीतील नीर,
हा दगडां फु टतील िजभा कथाया कथा सकळ काळी! ll ४ ll
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 14
खोपा - बहीणाबाई
अरे खोपयामधी खोपा
सुगरनीचा चांगला
दखे ा िपलासाठी ितनं
झोका झाडाले टांगला..
िपलं िनजल े खोपयात
जसा झूलता बंगला
ितचा िपलामिध जीव
जीव झाडाले टांगला..!
सुगिरन सुगिरन
अशी माझी रे चतरु
ितल े जलमाचा सांगाती
िमय े गनयागमपया नर
खोपा इनला इनला
जसा िगलकयाचा कोसा
पाखराची कारािगरी
जरा दखे रे मानसा !
ितची उलूशीच चोच,
तेच दात, तेच ओठ
तुल े दले े रे दवे ानं
दोन हात दहा बोटं ?
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 15
मन वढाय वढाय - बहीणाबाई
मन वढाय वढाय
उभया िपकातल ढोर
िकती हाकल ं हाकलं
िफरी येत े िपकावर
मन पाखर पाखर
तयाची काय सांग ू मात
आता वहत भुइवर
गेल गेल आभायात
मन लहरी लहरी
तयाल े हाती धरे कोन
उंडारल उंडारल
जस वारा वाहादन
मन जहरी जहरी
याच नयार रे तनतर
आरे इचू साप बरा
तयाल े उतारे मनतर
मन एवहड एवहड
जस खसखसच दान
मन केवढ के वढ
आभायतिब मावेन
दवे ा आस कस मन
आस कस रे घडल
कु ठे जागेपनी तुले
अस सपन पडल
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 16
िपपांत मले े ओलया उं िदर - बा.सी.मढेकर
िपपांत मेले ओलया उं िदर;
माना पडलया, मुरगळलयािवण;
ओठांवरती ओठ िमळाल;े
माना पडलया, आसकीिवण.
गिरब िबचारे िबळातं जगल,े
िपपांत मेले उचकी दउे न;
िदवस सांडला घाऱया डोळी
गातिलग अन धुऊन घेउन.
जगायची पण सकी आहे;
मरायची पण सकी आहे.
उदासतेला जहरी डोळे,
काचचे े पण;
मधाळ पोळे
ओठांवरती जमल े तहे ी
बेकलाइटी, बेकलाइटी!
ओठांवरती ओठ लागले;
िपपांत उं िदर नहाले! नहाले!
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 17
एका तळयात होती - ग.िद.माडगूळकर
एका तळयात होती बदल े िपले सरु ेख
होत े कुरप वेडे िपलल ू तयांत एक ॥
कोणी न तयास घेई खेळावयास संगे
सवारहिन िनराळे त े वेगळे तरंगे
दावूिन बोट तयाला महणती हसनू लोक
आह े कुरप वेडे िपललू तयांत एक ॥
िपललस दु:ख भारी भोळे रड े सवत:शी
भावंड ना िवचारी सांगेल त े कुणाशी
जे त े तयास टोची दावी उगाच धाक
होत े कुरप वेडे िपलल ू तयांत एक ॥
एके िदनी परंत ु िपललास तया कळाले
भय वेड पार तयाच े वार यासव े पळाले
पाणयात पाहताना चोरिनया कणैक
तयाचेच तया कळाल े तो राजहसं एक
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 18
पैठणी - शांता शेळके
फडतालात एक गाठोडे आहे; तयाचया तलाशी अगदी खाली
जीथे आहते जनु े कपडे, कंु चया, टोपडी शेले शाली
तयातच आह े घडी करन जपनू ठेवलेली एक पैठणी
नारली पदर, जरी चोकडी, रंग तीचा संुदर धानी.
माझी आजी लगामधय े ही पठै णी नसे ली होती
पडली होती सायाचर या पाया हाच पदर धरन हाती
पैठनीचया अवती भवती दवलणारा सकू म वास,
ओलखीची ..अनोलखीची ..जाणीव गूढ़ आह े तयास.
धुप.. कापूर..उदतयातून जलत गेले कीती शावण
पैठनीन े या जपल े एक तन एक मन ..
खस-हीनयात माखली बोटे पठै नीला के वहा पसु ली
शेवनतीची, चमेलीची आरास पदाआडून हसली
वषारमागून वष े गेली, संसाराचा साव झाला,
नवा कोरा कडक पोत एक मउपणा लयाला
पैठनीचया घडीघडीतनू अवघ े आयुशय उलगडत गेल े
अहवे पणी मरण आल,े माझया आजीचे सोन े झाल.े
कधीतरी ही पठै णी मी धरत े उरी कवलून
मऊ-रेशमी सपशारमध े आजी भेटत े मला जवलनू
मधली वष े गलून पडतात, कालपटाचा जुलतो धागा
पैठनीचया चोकदानो आजीला माझे कुशल सांगा ......
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 19
गाई पाणयावर - कवी बी
गाई पाणयावर काय महणुनी आलया
का गं गंगा यमुनाही हा िमळालया
उभय िपतरांचया िचतचोरटीला
कोण माझया बोलल े गोरटीला
तुला लंके चया पावतर ीसमान
पाहनीया होवोनी सािभमान
काय तयातील बोलली एक कोण
"अहा, आली ही पहां िभकारीण"
पकं संपके का कमळ िभकारी?
धुलीसंसगे रत का िभकारी?
सूतसंगे समु हार का िभकारी?
कशी तहु ी मग मज मुळी िभकारी?
नारीमायेच े रप ह े पिसद
सोस लेणयांचा तयास जनमिसद
तोच बीजांकु र धरी तझु ा हते ू
िवलासाची होशील मोगरी तू
तुला घेईन पोलके मखमलीचे
कू डी मोतयाची फूल सवु णारचे
हौस बाई परु वीन तुझी सारी
परी यांवरी हा पलय महाभारी
पाण जयांच े वर गंुतल े सदाचे
कोड िकचीत परु वीता नय े तयांचे
तदा बापाच े हदय कस े होत?े
न य े वदता अनुभवी जाणती ते
दवे दते ो सदगुणी बालकांना
काय महणनु ी आमहांस करंटांना?
लांब तयाचया गावास जाऊनीया
गूढ घेतो ह े तयांस पसु नू ीया
"गावी जातो" ऐकता तयाच गाली
पार बदलूनी ती बालसृषी गेली
गळा घालनू ी करपाश रेशमाचा
वदे, "येत े मी, पोर अज वाचा"
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 20
फु लपांखरं - ग.ह.पाटील
फुलपांखरं !
छान िकती िदसत े । फुलपाखरं
या वेलीवर । फुलांबरोबर
गोड िकती हसत े । फुलपांखरं
पंख िचमुकले । िनळेजांभळे
हालवुनी झुलत े । फुलपांखरं
डोळे बिरक । किरती लुकलकु
गोल मणी जण ंु त े । फुलपांखरं
मी धरं जाता । येई न हाता
दरू च त े उडत े । फुलपांखरं
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 21
टप टप टािकत टापा - शांता शेळके
टप टप टप टप टािकत टापा चाले माझा घोडा
पाठीवरती जीन मखमली पािय रपेरी तोडा !
उंच उभारी दोनही कान
ऐिटत वळवी मान-कमान
मधेच के वहा दडु कत दडु कत चाल े थोडा थोडा !
घोडा माझा फार हशार
पाठीवर मी होता सवार
नुसता तयाला परु े इषारा, कशास चाबुक ओढा !
सात अरणय,े समुद सात
ओलांिडल हा एक दमात
आला आला माझा घोडा, सोडा रसता सोडा !
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 22
आजीचे घडाळ - के शवकु मार
आजीचया जवळी घडाळ कसल ेआह े चमतकािरक,
दईे ठेवुिन त े कु ठे अजुिन ह े नाही कुणा ठाउक;
तयाची िटक िटक चालत े न किधही, आह े मुके वाटत,े
िकलली दईे न तयास ती किध, तरी त े सारख े चालते
"अभयासास उठीव आज मजला आजी पहाटे तरी,"
जेवहा मी ितज सांगुनी िनजतसे राती िबछानयावरी
साडेपाचही वाजतात न कु ठे तो हाक य े नेमकी
"बाळा झांजर जाहले, अरवला तो कोबडा, उठ की !"
ताईची करणयास जममत, तस े बाबूसव े भांडता
जाई सपं ुिनया ं सकाळ न मुळी पत कधी लागता !
"आली ओिटवरी उनह े बघ!" महण े आजी, "दहा वाजले !
जा जा लौकर !" कािन तो घणघणा घंटाधवनी आदळे.
खेळाचया अगदी भरांत गढुनी जाता अमही अंगणी
हो के वहा ितिनसाजं त े न समज े ! आजी परी आंतनु ी
बोल,े "खेळ परु े, घरातं परता ! झाली िदवेलागण,
ओळीन े बसुनी महणा परवचा ओटीवरी येउन !"
आजीला िबलगून ऐकत बस ू जेवहा भुतांचया कथा
जाई झोप उडून, रात िकती हो धयानी न य े ऐकता !
"अधी रात िक रे" महणे उलटली, "गोषी परु े ! जा पडा !'
लागे तो िधडधांग पवरितवरी वाजावया चौघडा
सांगे वेळ, तशाच वार-ितथीही आजी घडाळातुनी
थंडी पाऊस ऊनही कळतस े सारे ितला तयातं ुनी
मौजेचे असले घडाळ दडुनी कोठे ितन े ठेिवल?े
गाठोडे फडताळ शोधुिन ितच ेआलो ! तरी ना िमळे !
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 23
औदंुबर
ऐल तटावर पैल तटावर िहरवाळी घेऊन
िनळासावळा झरा वाहतो बेटाबेटांतुन
चार घराचं े गाव िचमुकले पलै टेकडीकडे
शेतमळयांची दाट लागली िहरवी गदी पुढे
पायवाट पांधरी तयातून अडवी ितडवी पडे
िहरवा कु रणांमधुन चालली काळया डोहाकडे
झाकळूनी जळ गोड कािळमा पसरी लाटांवर
पाय टाकु नी जळात बसला असला औदबंु र
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 24
पेम कर िभललासारख
परु े झाल े चदं , सयू र परु े झालया तारा
परु े झाल े नदीनाल े पुरे झालया वारा
मोरासारखा छाती काढून उभा रहा
जाळासारखा नजरेत नजर बांधून रहा
सांग ितला तझु याच िमठीत सवगर आह े सारा...
शेवाळलेले शबद आिणक यमकछंद करतील काय ?
डांबरी सडके वरती शावण इंदधन ू बांधील काय ?
उनहाळयातलया ढगासारखा हवते राहशील िफरत,
जासतीत जासत बारा मिहन े बाई बसेल झुरत
नतं र तलु ा लगीनिचठी आलयािशवाय राहील काय ?
महणून महणतो , जागा हो जाणयापूवी वेळ
पेम नाही अकराचं ा भातुकळीचा खेळ
पेम महणज े वणवा होवून जाळत राहणं
पेम महणज े जंगल होवून जळत जाणं...
पेम कर िभललासारखं बाणावरती खोचलेलं
मातीमधून उगवूनसूधा मेघापयरत पोचलेल ं
शबदांचया या धुकयामधये अडकू नकोस
बुरजावरती झेडा सारखा फडकू नकोस
उधळून द े तुफान सगळं काळजामधय े साचलेल ं
पेम कर िभललासारख बाणावरती खोचलेल.ं ..
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 25
फ़ु लराणी - बालकवी
िहरवे िहरव े गार गािलचे
हिरत तणृ ांचया मखमालीचे
तया सदंु र मखमाली वरती
फ़ुलराणी ही खेळत होती
गोड िनळया वातावरणात
अवाज मन े होती डोलत
पणय चचं ला तय भृिलला
अवगत नवहतया कुमािरकेला
आईचया मंिडवर बसूनी
झोके घयाव े गावी गाणी
याहन ठाव े काय ितयेला
साधया भोळया फ़ुलराणीला?
* * *
परु ा िवनोदी संधयावात
डोल डोलवी िहरवे शेत
तोच एके दा हासत आला
चंबून महणे फ़ुलराणीला
"छानी माझ ै सोनकु ली ती
कुणाकडे गं पाहत होती
तो रिवकर का गोिजरवाणा
आवडला अमुचया राणीना"
लाज लाजली हा वचनानं ी
साधी भोळी ती फ़ुलराणी
***
आंदोली संधयचया बसूनी
झोके झोके घते े रजनी
तया रजनीच े नते िवलोल
नभी चमकती त े गहगोल
जाद ू टॊणा तयानं ी केला
चैन पडेन फ़ुलराणीला
िनजली शेत े िनजले रान
िनजल े पाणी थोर लहान
अजून जागी फ़ुलराणी ही
आज कशी ताळयावर नाही?
लागेना डोळयाशी डोळा
काय जाहल े फ़ुलराणीला
***
या कंुजातनू तया कंूजातून
इवलया इवलया िदवटा लावून
मधयरातीचया िनवंत समयी
खेळ खेळत े वनराणी ही
तया दवे ी ला ओवा संुदर
िनझरर गातो तया तालावर
झुलुनी रािहल े सगळे रान
सवपनसंगमी दगं होऊन
पणय चीतनीिवलीन वॄती
कुमािरका ही डोलत होती
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 26
डुलता डुलता गंग होऊिन
सवप े पाही मग फ़ुलराणी
***
कुणी कुणाल अवकाशात
पनयगायन े होत े गात
हळुच मागुन आल े कोण
कुणी कुणा द े चंुबनदान
पनय खेळ ह े पाहन िचती
िवरहाता र फ़ुलराणी होती
तो वोमीचया पेमेदवे ता
वा-यावरती िफ़रता िफ़रता
हलुच आलया उतरन खाली
फ़ुलराणीसह करणया केली
परसपांना खुणवऊनी नयनी
तया वदलया ही अमुची राणी
***
सवभरुमीचा जुअळिवत हात
नाच नाचतो पभात वात
खेळूनी दमलया तया घह माला
हळुच लागती लपावयाला
आकाशाची गंिभर शांित
मंद मंद य े अवनी वरती
िवर लागले संशय जाल
सपं त य े िवरहाचा काल
शुभ धुकलयाच े वस लेऊनी
हषरिनभररा नटली अवनी
सवपनसंगमी रंगत होती
तरीही अजुिन फ़ुलराणी ती
***
तेजोमय नव मंडप केला
लकख पांढरा दाही िदशांना
िजकडे ितकडे उधिळत मोती
िदव वहाडर ी गगनी यते ी
ला सवु णी झगे घालूनी
हासत हासत आल े कोणी
कुणी बांिधला गुलािब फ़े टा
झगमगणारा संुदर मोठा
आकाशी चंडोल चालला
हा वािडनशय करावयाला
ह े थाटाचे लग कुणाचे
साधया भोळया फ़ुलराणीचे
गाऊ लागल े मंगल पाठ
सृषीचे गाणारे भाट
वाजिव सनई मारत राणा
कोिकळ घ े तानावर ताना
नाच ू लागल े भारदाज
वाजिवती िनझरर पखवाज
नवदवे सोनेरी रिवकर
नवरी ही फ़ुलराणी संुदर
लग लागत े सावध सारे
सावध पकी सावध वारे
््दवमय ह अंत:पट िफ़टला
भेटे रिवकर फ़ुलराणीला
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 27
वध ू वरानं ा िदव रवानी
कुणी गायीली मंगल गाणी
तयात कुणीस े गूिफ़त होते
परसपराचं े पमे अहा ते
आिणक तिे थल वनदवे ीही
दीव आपुलया उचछवासांही
िलिहत होतया वातावरणी
फ़ुलराणीची गोड कहाणी
गंुगत गंुगत किव तया ठायी
सफ़ु ती सह िवहराया जाई
तयान े तर अिभषेकच केला
नवगीतानं ी फ़ुलराणीला
गवतफु ला - इंिदरा सतं
रंगरंगुलया, सानसानुलया,
गवतफुला रे गवतफुला;
असा कसा रे सांग लागला,
सांग तझु ा रे तुझा लळा.
िमतासंगे माळावरती,
पतगं उडिवत िफरताना;
तुला पािहल े गवतावरती,
झुलता झुलता हसताना.
िवसरनी गेलो पतगं निभचा;
िवसरन गेलो िमताला;
पाहन तुजला हरवनु गेलो,
अशा तुझया रे रंगकळा.
िहरवी नाजुक रेिशम पाती,
दोन बाजुला सळसळती;
नीळ िनळुली एक पाकळी,
पराग िपवळे झगमगती.
मलाही वाटे लहान होऊन,
तुझयाहनही लहान रे;
तुझया सगं ती सडा रहावे,
िवसरन शाळा, घर सारे.
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 28
तुतारी - के शवसुत
एक ततु ारी दा मज आणुिन
फंु िकन मी जी सवपाणाने
भेदिु न टािकन सगळी गगने
दीधर िजचया तया िककाळीने
अशी तुतारी दा मजलागनु ी
अवकाशाचया ओसाडीतले
पडसाद मकु े ज ेआजवरी
होतील त े वाचाल सतवरी
फंुक मारीता िजला जबरी
कोण ततु ारी ती मज दईे ल?
रढी, जुलूम यांची भेसरू
संतान े राकसी तमु हाला
फाडूनी खाती ही हतवेला
जलशाची का? पसु ा मनाला!
ततु ारीन े हा सावध वहा तर!
चमतकार! त े परु ाण तथे ुनी
संुदर, सोजवळ गोड मोठे
अिलकडले त े सगळे खोटे
महणती धरनी ढेरी पोटे
िधकार अशा मूखारलागुनी
जुन े जाऊ दा मरणालागनु ी
जाळुनी िकवा पुरनी टाका
सडत न एकया ठायी ठाका
सावध!ऐका पढु लया हाका
खांदास चला खांदा िभडवूनी
पापकाल हा िवशाल भूधर
संुदर लेणी तयात खोदा
िनजनाम े तयावरती नोदा
बसुनी का वाढिवता मेदा?
िवकम काही करा, चला तर!
धार धरिलया पयार जीवावर
रडतील रडोत रांडापोरे
गतशतकाचं ी पाप े घोरे
कालायाला तुमची रिधरे
पािहजेत रे! सैण न वहा तर!
धमारचे माजवनु ी अवडंबर
नीतीला आिणती अडथळे
िवसरनीया ज े जातात खुळे
नीतीच े पद जथे े न ढळे
धमर होतस े तेथेच िसथर
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 29
हलला करणया तर दभं ावर तर बंडावर
शूरांनो! या तवरा करा रे!
समतेचा धवज उंच धरा रे!
नीतीची दाही पसरा रे!
ततु ारीचया हा सुराबरोबर
िनयमन मनुजासाठी, मानव
नस े िनयमनासाठी, जाणा;
पगतीस जर त े हाणी टोणा
झुगारनी द े दऊे नी बाणा
िमरवा नीज ओजाचा अिभनव!
घातक भलतया पितबंधांवर
हलला नेणया करा तवरा रे!
उनतीचा धवज उंच धरा रे!
वीरानं ो! तर पढु े सरा रे
आवेशान े गजरत हर-हर!
पूवीपासूनी अजुनी सरु ासुर
तंुबळ सगं ामाला किरती
सपं ित दानव फार माजती
दवे ावर झेडा िमरवीती!
दवे ांचया मदतीस चला तर!
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 30
िविचत वीणा - बा. भ. बोरकर
िनळया जळावर कमान काळी कु ठे दधु ावर आली शेते
थंडावाची कारंिजशी कु ठे गदर बांबूची बेटे
िजकडे ितकडे गवत बागडे कु ठे िभितचया चढ े कडेवर
ती महातारी थरथर काप े सुखासवे होउनी अनावर
तारांमधला पतगं कोठे भुलून गेला गगनमंडला
फणा डोलिवत झोबू पाह े असत-रवीचया कवचकंु डला
उंचवटावर महशी गोठलया तसेच कोठे काजळ काळे
वखर तृपीचा पानोपानी बघून ज़ाल े ओल-े ओले
कोठे तटु लया लाल कडावर चपळ धीट बकरीची पोरे
एक तयातल े लचु े आईला सटीन कानती गोरे गोरे
फुलपाखरी फूल थवावर कु ठे सांडली कंुकुमिटबे
आरसपानी पाणयावरती तरतया बगळयांची पितिबबे
कु ठे आवळीवरी कावळा मावळतीचा शकू न सांगे
पूवेला राऊळ इंदाच े कोरीव संगमरवरी रंगे
घाटामधय े िशरली गाडी अन ् रातीचा पडला पडदा
पण िचतांची िविचत वीणा अजून किरत े िदडदा िदडदा
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 31
गणपत वाणी - बा.सी. मढेकर
गणपत वाणी िबडी िपताना
चावायाचा नसु तीच काडी;
महणायचा अन मनाशीच की
या जागेवर बांिधन माडी;
िमचकावुिन मग उजवा डोळा
आिण उडवुनी डावी िभवयी,
िभरकावुिन ती तशीच धयायचा
लके र बेचव जसै ा गवयी.
िग~हाईकाची कदर राखणे;
िजरे, धणे अन धानय े गिळत,
खोबरेल अन तेल ितळीचे
िवकू न बसण े िहशेब कोिळत;
सवपांवरती धरू सांडणे
किचत िबडीचा वा पणतीचा
िमणिमण जळतया; आिण लेटणे
वािचत गाथा शीतुकयाचा.
गोणपटावर िवटकररंगी
सतरंजी अन उशास पोत;े
आडोशाला वास तपु ाचा;
असे झोपणे मािहत होत.े
काडे गणपत वाणयान े जया
हाडांची ही ऐशी केली
दकु ानातलया जमीनीस ती
सदवै रतली आिणक रतली.
काडा गणपत वाणयान े जया
चावुिन चावुिन फेकुन िदधलया,
दकु ानातं लया जमीनीस तया
सदवै रतलया आिणक रतलया.
गणपत वाणी िबडी बापडा
िपतांिपतांना मरन गेला;
एक मागता डोळे दोन
दवे दते स े जनमांधाला
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 32
सहानभूती - कु सुमागज
उभे भवती पासाद गगनभेदी
पथी लोकानची होय दाट गदी
पभािदपानची फ़ुले अनतराळी
दौलतीची िनत चालत े िदवाळी
कोपयारशी गुणगुणत अन अभनग
उभा के वहाचा एक तो अपनग
भोवतीचा अनधार जो िनमाला
हदयी तयाचया जण ु जात आशयाला
जीभ झालेली ओरडूनी शोश
चार िदवसानचा तयात ही उपास
नयन िथजल े थरथरती हात पाय
रप दनै याच े उभ े मुत र काय ?
कीव यावी पण तयाची कुणाला
जात उपहासनु ी पसरलया कराला
तोची येइ कुणी परतूनी मजुर
बघूनी िदना तया उभारनी उर
महणे राहीन दीन एक मी उपाशी
पिर लाभ ु द े दोन घास तयासी
िखसा ओतुनी तया मुकया ओनजळीत
चालू लागे तो िदन बनध ू वाट
आणी धिनकानची वाहन े पथात
जात होती ती आपुलया मदात.
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 33
आमही कोण? - के शवसुत
आमही कोण महणूिन काय पसु सी? आमही असू लाडके -
दवे ाच े िदधल े अस े जग तय े आमहांस खेळावया;
िवशी या पितभाबल े िवचरतो चोहीकड े लीलया,
िदकालांतुिन आरपार अमुची दषृ ी पहाया शके
सारेही बिडवार येिथल पहा! आमहापं ुढे त े िफके ;
पािणसपशरच आमुचा शकतस े वसतपंू ती दावया -
सौदयारितशया, अशी वसतस े जाद ू करांमािज या;
फोल े पाखिडता तमु ही, िनविडतो त े सतव आमही िनके !
शूनयामािज वसाहती वसिवलया कोणी सरु ांचया बरे?
पथृ वीला सरु लोक सामय झटती आणावया कोण त?े
त ेआमहीच, सधु ा कृतीमधुिनया जयांचया सदा पाझरे;
त ेआमहीच शरणय, मंगल तमु हा ं जयांपासुनी लाभत!े
आमहांला वगळा - गतपभ झणी होतील तारांगण;े
आमहांला वगळा - िवकेल कवडीमोलावरी ह े िजण!े
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 34
सागरा पाण तळमळला ! - सवा. िवनायक दामोदर सावरकर
न े मजसी न े परत मातृभूमीला, सागरा पाण तळमळला ! ||धृo||
भूमातेचया चरणतला तजंू धतंू ा, मी िनतय पािहला होता ;
मज वदलासी अनय दिे श चल जाउं ; सृिषची िविवधता पाह .
त ै जननी हद ् िवरहशंिकतिह झाल,े पिर तुवा ं वचन ितज िदधल,े
'मागरज सवय े मीच पृिष वाहीन. तविर तया परत आणीन !'
िवशसलो या तव वचनी, मी, जगदनुभवयोग े बननु ी,मी,
तव अिधक शक ऊदरली मी, "येईन तवरे" कथुिन सोिडले ितजला,
सागरा, पाण तळमळला ! || १ ||
शुक पजं िर वा हरीण िशरावा पाशी, ही फसगत झाली तैशी !
भूिवरह कसा सतत साह ं यापुढती, दश िदशा तमोमय होती,
गुणसुमन े मी वेिचयली या भाव,े की, ितने सुगंधा घयाव े !
जिर उदरणी वय न ितचया हो साचा, हा वथर भार िवदेचा.
ती आमवृक-वतसलता, रे, नव कुसुमयुता तया सुलता, रे,
तो बालगुलाबिह आता,ं रे, फुलबाग मला, हाय! पारखा झाला!
सागरा, पाण तळमळला ! || २ ||
निभ नकत े बहत, एक पिर पयारा- मज भरतभूिमचा तारा.
पासाद ईथे भव; परी मज भारी- आईची झोपडी पयारी.
ितजवीण नको राजय, मज िपय साचा- वनवास ितचया जरी विनचा.
भुलिवणे वथर ह ेआता, रे, बह िजवलग गमत े िचता, रे,
तुज सिरतपत,े जी सिरता रे, तिदरहाची शपथ घालतो तजु ला
सागरा, पाण तळमळला || ३ ||
या फे निमष े हसं िस,िनदयर ा,कैसा,कां वचन भिं गसी ऐसा ?
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 35
तवसवािमतवा सापं ित जी िमरवीत,े िभऊिन का ंआंगलभूमीत,े
मनमातेला अबल महणुिन फसवीसी ? मज िववासनात े नसे ी ?
जिर आगलभूिम भयभीता, रे, अबला न मािझ ही माता, रे,
किथल ह े अगिसतस आता,ं रे, जो आंचमनी एक कणी तजु पयाला,
सागरा, पाण तळमळला || ४ ||
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 36
लेिझम चाल े जोरात - शी शीधर बाळकृ षण रानडे
िदवस सुगीचे सुर जाहले, ओला चारा बैल माजले,
शेतकरी मन पसन जाहल.े .., छनझुन खळझण िझनखळ िछनझुन,
लेिझम चाल े जोरात !
चौघानं ी वर पाय ऊचलल,े िसहासिन तया ऊभ े रािहल,े
शािहर दोघ े त े डफ वाल.े .., टपढुम, ढुमढुम, डफ तो बोल.े .
लेिझम चाल े जोरात !
िदवटी फु रफु र कर लागली, पटकयांची वर टोके डूलली,
रांग खेळणया सज जाहली, छनखळ झुणिझन, ढुमढुम पटढुम् ,
लेिझम चाल े जोरात !
भरभर डफ तो बोल े घुमुनी, लेिझम चाल े मंडल धरनी,
बाजुस-मागे, पुढे वाकु नी..., झणछीन खळखळ, िझनखळ िझनखळ,
लेिझम चाल े जोरात !
डफ तो बोल-े लेिझम चाले, वेळेच े तया भान न ऊरल,े
नाद भरान े धंुध नाचल.े .., छनझनु खळझण िझनखळ िछनझुन,
लेिझम गंुगे नादात ् !
िसहासन त े डुलु लागले, शािहर वरती नाच ू लागले,
गरगर िफरले लेिझमवाल.े .., छनछन खळखळ, झणझण छनछन,
लेिझम गंुगे नादात ् !
िदनभर शेती शमूनी खपल,े राती साठी लेझीम चाले,
गवई न लगे, सतारवाल.े .., छनखळ झुणिझन,रात सपं ली नादात्
लेिझम चाल े जोरात ् !
पहाट झाली - तारा थकलया, डफवाला तो चदं ऊतरला,
परी न थकला लेिझम मेळा.ं .., छनखळ झुणिझन, लेिझम खाली...
चला जाऊया शेतात ् ! चला जाऊया शेतात ् !!
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 37
लाभल े आमहास भागय बोलतो मराठी - सुरेश भट
लाभल े आमहास भागय बोलतो मराठी
जाहलो खरेच धनया एक तो मराठी
धमर, पंथ, जात एक जाणतो मराठी
एवढा जगात माय मानतो मराठी
आमुचया मनामानात दगं त े मराठी
आमुचया रगरगात रंगत े मराठी
आमुचया उरा उरात सपंदात े मराठी
आमुचया नसानसात नाच त े मराठी
आमुचया िपलािपलात जनमत े मराठी
आमुचया लहानगयात रांगत े मराठी
आमुचया मुलामुलीत खेळत े मराठी
आमुचया घराघरात वाढत े मराठी
आमुचया कुला कुलात नांदत े मराठी
येथलया फुलाफुलात हासत े मराठी
येथलया िदशािदशात दाट त े मराठी
येथलया नगानगात गजरत े मराठी
येथलया दरीदरीत िहडत े मराठी
येथलया वनावनात गंुजत े मराठी
येथलया तरलतात साजत े मराठी
येथलया कळीकळीत लाजत े मराठी
येथलया नभामधून वषरत े मराठी
येथलया िपकांमधनू डोलत े मराठी
येथलया नदांमधनू वाहत े मराठी
येथलया चराचरात राहत े मराठी
पाहणे जरी असंखय पोसत े मराठी
आपुलया घरात हाल सोसत े मराठी
ह े असे िकतीक 'खेळ' पाहत े मराठी
शेवटी मदांध तखत फोडत े मराठी
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 38
मधुघट - भा. रा. तांब े
मधु मागिश माझया सखया परी,
मधुघटिच िरकामे पडती घरी
आजवरी कमळाचया दोणी
मधु पजीला तलु ा भरोिन,
सेवा िह पवु ीची समरोनी,
करी रोष न सखया, दया करी
नैवेदाची एकच वाटी
अता ं दधु ािच माझया गाठी,
दवे पुजेसतव ही कोरांटी
बाळगी अंगणी किश तरी
तरण-तरणीची सलज कुजबुज
वृक-झयारच े गुढ मधुर गुज,
संसाराचे ममर हव े तजु ,
मधु िपळणया परी रे बळ न करी
ढळला रे ढळला िदन सखया
संधयाछाया िभविवती हदया,
अता ं मधुच े नांव कासया?
लागले नेत रे पलै तीरी
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 39
नको नको रे पावसा ...!! - इंिदरा संत
नको नको रे पावसा
असा अवेळी िधगाणा
घर माझे चंदमौळी
आिण दारात सायली;
नको नाच ंू तडातडा
असा कौलारावरन,
तांब े सतेलीपातेली
आणू भांडी मी कोठून?
नको कर झोबाझोबी
माझी नाजूक वेलण,
नको टाकू फुलमाळ
अशी मातीत लोटून;
आडदांडा नको येउं
झेपावत दारातं ून,
माझे नसे ूच े जनु ेर
नको टांकू िभजवून;
िकती सोसल े मी तझु े
माझे एवढे ऐक ना,
वाटेवरी माझा सखा
तयाला माघारी आण ना;
वेशीपुढे आठ कोस
जा रे आडवा धावत,
िवजेबा, कडाडून
मागे िफरव पंथसथ;
आिण पावसा राजसा
नीट आण सांभाळून,
घाल िकतीही िधगाणा
मग मुळी न बोलेन;
िपतळेची लोटीवाटी
तुझयासाठी मी मांडीन,
माझया सखयाचया डोळयांत
तुझया िवजेला पजू ीन;
नको नको रे पावसा
असा अवेळी िधगाणा
घर माझे चंदमौळी
आिण दारात सायली....
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 40
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 41
िकती तरी िदवसांत - बा. सी. मढेकर
िकती तरी िदवसातं
नाही चांदणयात गेलो
िकती तरी िदवसातं
नाही नदीत डुंबलो
खुलया चांदणयाची ओढ
आह े माझी ही जुनीच
आिण वाहतया पाणयाची
शीळ ओळखीची तीच.
के वहा तरी चांदणयात
पनु हा जाऊन िनभरय
गावाकडचया नदीत
होऊन मी जलमय.
आज अतं रात भीती
खुलया चांदणयाची थोडी
आिण नदीचा पवाह
अंगावर काटा काढी.
बरा महणनू हा इथे
िदवा पारवा पा-याचा
बरी तोतया नळाची
िशरी धार मुखी ऋचा
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 42
देणा-यान े देत जाव े - िवदा करंदीकर
दणे ा-यान े दते जावे
घेणा-यान े घते जावे
िहरवा िपवळया माळावरनी
सहादीचया कडावरनी
छातीसाठी ढाल घयावी
वेडािपशा ढगाकडून
वेडेिपसे आकार घयावे
रकामधलया पशासाठी
पथृ वीकडून होकार घयावे
उसळलेलया दयाकर डून
िपसाळलेली आयाळ घयावी
भरलेलया िभमेकडून
तुकोबाची माळ घयावी
दणे ा-यान े दते जावे
घेणा-यान े घते जावे
घेता घेता एक िदवस
दणे ा-याच े हात घयाव.े
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 43
पृथवीचे पमे गीत - कु सुमागज
युगामागुनी चालली रे युगे ही
करावी िकती भासकरा वचं ना
िकती काळ ककते धाव ू तुझया मी
िकतीदा कर पीतीची याचना
नवहाळीतल े ना उमाळे उसासे
न ती आग अंगात आता उरे
िवझोनी आता यौवनाचया मशाली
ऊरी राहील े काजळी कोपरे
परी अंतरी पीतीची जयोत जागे
अिवशांत राहील अन ् जागती
न जाण े न येण े कु ठे चालल े मी
कळे त ू पढु े आिण मी मागुती
िदमाखात तारे नटोनी थटोनी
िशरी टािकती िदव उलकाफुले
परंत ु तझु या मूतीवाचनू दवे ा
मला वाटत े िवश अंधारले
तुवा सांडलेल े कु ठे अतं राळात
वेचूिनया िदव तजे ःकण
मला मोहवाया बघ े हा सुधांशू
तपाचार सवीकारनी दारण
िनराशेत सनयसथ होऊन बैसे
ऋषीचया कुळी उतरेला धृव
िपसाटापरी केस िपजारनी हा
करी धूमके त ू कधी आजरव
िपसारा पभेचा उभारन दारी
पहाटे उभा शुक हा पेमळ
करी पीतीची याचना लाजनु ी
लाल होऊिनया लाजरा मंगळ
परी िदव ते तेज पाहन पजू नू
घेऊ गळयाशी कस े काजवे
नको कूद शंृगार तो दबु रळांचा
तुझी दरू ता तयाहनी साहवे
तळी जागणारा िनखारा उफाळून
येतो कधी आठवान े वर
शहारन येत े कधी अंग तूझया
समृतीन े उल े अन ् सल े अतं र
गमे की तझु या रद रपात जावे
िमळोनी गळा घालुनीया गळा
तुझया लाल ओठातली आग पयावी
िमठीन े तझु या तीव वहावा कळा
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 44
अमयारद िमता तझु ी थोरवी अन्
मला जात मी एक धुिलःकण
अलंकारणयाला परी पाय तझू े
धुळीचेच आह े मला भूषण
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 45
घरटा - बालकवी
िचव िचव िचव रे
ितकडे त ू कोण रे ?
किपलामावशी किपलामावशी
घरटा मोडून त ू का जाशी ?
नाही ग ं बाई मुळीच नाही
मऊ गवत दईे न तशु ी
कोबडीताई कोबडीताई
माझा घरटा पािहलास बाई ?
नाही ग ं बाई मुळीच नाही
तुझा माझा संबंध काही
कावळेदादा कावळेदादा
माझा घरटा नेलास बाबा ?
नाही ग ं बाई िचमणुताई
तुझा घरटा कोण नेई ?
आता बाई पाह कु ठे ?
जाऊ कु ठे ? राह कु ठे ?
गरीब िबचाऱया िचमणीला
सगळे टपले छळणयाला
िचमणीला मग पोपट बोले
का गं तुझ े डोळे ओले?
काय सांगू बाबा तलु ा
घरटा माझा कोणी नले ा
िचऊताई िचऊताई
माझया घरटात येतसे बाई ?
िपजरा िकती छान माझा
सगळा शीण जाईल तुझा
जळो तझु ा िपजरा मेला
तयाच े नाव नको मला
राहीन मी घरटािवना
िचमणी उडून गेली राना
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 46
या नभाने या भुईला दान दावे - ना. धो. महानोर
या नभान े या भुईला दान दावे
आिण या मातीतनू चतै नय गावे
कोणती पुणय े अशी येती फळाला
जोधळयाला चांदणे लगडून जावे
या नभान े या भुईला दान दावे
आिण माझया पापणीला परू यावे
पाहता सुगंध कांती सांडलेली
पाखरांशी खेळ मी मांडून गावे
गंुतलेल े पाण या रानात माझे
फाटकी ही झोपडी काळीज माझे
मी असा आनंदनु बेहोष होता
शबदगंधे त ू मला वाहन घयावे
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 47
अरे , संसार ससं ार - बिहणाबाई चौधरी
अरे, ससं ार संसार, जसा तवा चुलहावर
आधी हाताला चटके तवं हा िमळत े भाकर !
अरे, ससं ार संसार, खोटा कधी महन ू नही
राउळाचया कयसाल,े लोटा कधी महन ू नही
अरे, ससं ार संसार, नही रडन,ं कु ढन ं
येडा, गयांतला हार, महन ू नको रे लोढन ं !
अरे, ससं ार संसार, खीरा येलावरचा तोड
एक तोडामधी कडू, बाकी अवघा लाग े गोड
अरे, ससं ार संसार, महन ू नको रे भीलावा
तयाल े गोड भीमफूल, मधी गोडंबयाचा ठेवा
दखे ा संसार ससं ार, शेग वरतनू काटे
अरे, वरतून काटे, मधी िचके सागरगोटे
ऐका, संसार ससं ार, दोनही जीवांचा इचार
दते ो सखु ाल े नकार, अन ् दःु खाले होकार
दखे ा, संसार ससं ार, दोन जीवांचा सधु ार
कदी नगद उधार, सुखदःु खाचा बेपार !
अरे, ससं ार संसार, असा मोठा जादगू ार
माझया जीवाचा मंतर, तयाचयावरती मदार
असा, ससं ार संसार, आधी दवे ाचा ईसार
माझया दवे ाचा जोजार, मग जीवाचा आधार !
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 48
उगवल े नारायण - बिहणाबाई चौधरी
उगवले नारायण, उगवले गगनांत
पभा सोनीयाची फांके उनह ेआली अंगणात ll १ ll
उनह ेआली अंगणात, उनह ेआली ओटीवर
सोनपावलांनी दवे ा, उजळले माझे घर ll २ ll
उजळले माझ े घर, झळाळल े ग, कळस
डुलंु लागे आनंदान े वंृदावनीची तुळस ll ३ ll
वंृदावनीची तळु स, िदसे िहरवी अंिजरी
वािरयाचया झुळुिकन े हसं े मंिजरी मंिजरी ll ४ ll
हसं े मंिजरी मंिजरी, पाजकाचया पावलाशी
सडा फुलाचं ा घालतो, मोती-पोवळयाचया राशी ll ५ ll
मोती-पोवळयाचया राशी, वैभवाला नाही अतं
सुख वेिचते ससं ारी, माउली मी भागयवंत ll ६ ll
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 49
बाळ, चालला रणा - पदमा गोळे
बाळ, चाललासे रणा
घरा बांिधत े तोरण,
पंचपाणांचया जयोतीनी
तुज किरत े औकण.
याच िवकमी बाहनं ी
सवतंतता राखायची,
खांदावरी या िवसाव े
शांती उदाचया जगाची.
महणूिनया माझया डोळा
नाही थेबही दःु खाचा,
मीही महाराष् कनया
धमर जाणत े िवरांचा.
नाही एकही हदं का
मुखावाटे काढणार,
मीच लावनु ी ठेिवली
तुझया तलवारीस धार.
अशुभाची सावलीही
नाही पडणार येथे
अरे मीही सांगत े ना
जीजा लकमीशी नात.े
तुझया शसांना, असांना
शकी दईे ल भवानी,
िशवरायांच े सवरप
आठवावे रणांगणी.
घनय करी माझी कूस
येई िवजयी होऊन,
पनु हा मािझया हातान े
दधू भात भरवीन.
अनामवीरा - कु सुमागज
अनामवीरा, िजथे जाहला तुझा जीवनानत
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 50
सतंभ ितथे ना कुणी बांधला, पेटली ना वात
धगधगता समराचया जवाला या दशे ासाठी
जळावयासतव ससं ारातनू उठोिनया जाशी
मूकपणान े तमी लोपती सधं येचया रेषा
मरणामधय े िवलीन होसी, ना भय ना आशा
जनभकीच े तुझयावरी नच उधाणल े भाव
िरयासतीवर नस े नोदल े कुणी तझु े नाव
जरी न गातील भाट डफावर तझु े यशोगान
सफल जाहले तुझेच ह े रे तझु े बिलदान
काळोखातनू ी िवजयाचा ह े पहाटचा तारा
पणाम माझा पिहला तजु ला मृतयंूजय वीरा
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 51
उतंुग आमुची उतर सीमा इंच इंच लढव ू - वसंत बापट
उतंुग आमुची उतर सीमा इंच इंच लढवू
अिभमान धर, बिलदान कर, धवज उंच उंच चढवू
परकयाचं ा यते ा हलला, पतयके घर बन े िकलला
ह े कोिट कोिट भुजदडं , होतील इथे धवजदडं
छातीची करनी ढाल, लाल या सिं गनीस िभडवू
बलवंत उभा िहमवंत, किर हवै ानाचा अंत
हा धवलिगरी हा नगं ा, हा ितशूळ कांचनगंगा
जिर झंुड पंुड शतंूची आली, िखड िखड लढवू
जिर हजार अमुचया जाती, सकं टामधय े िवरघळती
परचक येतस े जेवहा, चौदांची एकच िजवहा
मग पक, पंथ जिर लक आमुचे, सागरात बुडवू
राषाचा दढृ िनधारर , कर पाणपणे पितकार
हा नसानसांितल रक, जाळील आसरु ी तखत
आमही न कुणाच े दास, नवा इितहास पनु हा घडव ू
अनयाय घडो शेजारी, की दिु नयेचया बाजारी
धावून ितथहे ी जाऊ, सवातंतय-मंत हा गाऊ
सवातंतय, बंधुता, समता याचं ा घोष सदा घुमवू
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 52
खरा तो एकची धम र - सान े गुरजी
खरा तो एकची धम,र
जगाला पमे अपारव े
जगी जे हीन अितपितत,
जगी जे दीन पददिलत
तया जाऊन उठवावे,
जगाला पमे अपारवे
जयांना कोणी ना जगती
सदा त े अंतरी रडती
तया जाऊन सुखवावे,
जगाला पमे अपारवे
समसता ं धीर तो दावा,
सुखाचा शबद बोलावा
अनाथा साह त े दाव,े
जगाला पमे अपारवे
सदा ज ेआतर अितिवकल,
जयांना गांजती सकल
तया जाऊन हसवाव,े
जगाला पमे अपारवे
कुणा ना वथ र िशणवावे,
कुणा ना वथ र िहणवावे
समसता ं बंधु मानाव,े
जगाला पमे अपारव े
पभचू ी लेकरे सारी
तयाला सवरही पयारी
कुणा ना तचु छ लेखाव,े
जगाला पमे अपारव े
असे जे आपणापाशी,
असे जे िवत वा िवदा
सदा त े दते ची जाव,े
जगाला पमे अपारव े
भरावा मोद िवशात
असाव े सौखय जगतात
सदा ह े धयेय पूजावे,
जगाला पमे अपारव े
असे ह े सार धमारचे
असे ह े सार सतयाचे
पराथी पाणही दावे,
जगाला पमे अपारव े
जयाला धमर तो पयारा,
जयाला दवे तो पयारा
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 53
तयान े पेममय वहाव,े
जगाला पमे अपारव े
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 54
घाल घाल िपगा वाऱया - कृ . ब. िनकंु ब
घाल घाल िपगा वाऱया, माझया परसात
माहरे ी जा, सुवासाची कर बरसात !
"सुखी आह े पोर"- सांग आईचया कानात
"आई, भाऊसाठी परी मन खंतावत ं !
िवसरली का ग, भादवात वस र झाल,ं
माहरे ीचया सखु ाला ग, मन आचवल.ं
िफरन-िफरन सय येई, जीव वेडावतो
चंदकळेचा ग, शेव, ओलािचब होतो.
काळया किपलेची नदं ा खोडकर फार,
हगं हगं ुिनया करी कशी ग, बेजार !
परसात पािरजातकाचा सडा पडे,
कधी फुल ं वेचायला नेशील त ू गडे ?
किपलेचया दधु ावर मऊ दाट साय
माया माझयावर दाट जशी तुझी, माय ... !"
आले भरन डोळे पनु हा गळा िन दाटला
माउलीचया भेटीसाठी जीव वाकूळला !
-
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 55
देवाचे घर - ग. िद. माडगूळकर
इवलया इवलयाशा, िटकलया-िटकलयांच े
दवे ाच े घर बाइ, उंचावरी
ऐक मजा तर ऐक खरी
िनळी िनळी वाट, िनळे िनळे घाट
िनळया िनळया पाणयाच े झुळझुळ पाट
िनळया िनळया डोगरात िनळी िनळी दरी
चांदीचया झाडांना सोनयाची पान े
सोनेरी मनै ेच े सोनरे ी गाण े
सोनयाची केळी, सोनयाचा परे
सोनेरी आबं याला सोनयाची कै री
दवे ाचया घरात गुलाबाची लादी
मऊ मऊ ढगांची अंथरली गादी
चांदणयांची हडं ी, चांदणयांची भांडी
चांदोबाचा िदवा मोठा लावला वरी
-
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 56
आई' महणोनी कोणी, आईस हाक मारी - यशवंत
आई' महणोनी कोणी, आईस हाक मारी
ती हाक येई कानी, मज होय शोकारी
नोहचे हाक मात,े मारी कुणी कु ठारी
आई कुणा महण ू मी, आई घरी न दारी
ही नयनू ता सखु ाची, िचती सदा िवदारी
सवामी तीनही जगाचा आईिवना िभकारी ---
चारा मुखी िपललानचया, िचमनी हलूच दईे
गोठात वासाना , या चाटतात गाई
वातसलय ह े पशंुच,े मी रोज रोज पाही
पाहन अंतरातमा, वाकुळ मात होई
वातसलय माउलीच,े आमहा जगात नाही
दभु ारगय यािवना का, आमहास नाही आई ........
शालेतुनी घराला, येता धरील पोटी
काढून ठेवलेला, घालील घांस ओठी
उषटा तशा मुखाचया, धावेल चंुबना ती
कोण तझु यािवना ग,े का या करील गोषी
तुझयािवना गे कोणी, लावील सांजवाती
सांगेल ना महणाया, आमहा 'शुभं करोती'.........
ताइस या कशाची, जाणीव नाही काही
तया सान बािलकेला, समजे न यात काही
पाणी ततारना , नते ात बावरे ही
ऐकु नी घ े परंत ु आमहास नाही आई
सांगे तसे मुलीना आमहास नाही आई
त े बोल येत कानी, आमहास नाही आई ................
आई, तुझयाच ठाई, सामथय र नंिदनीचे
माहरे मंगलाच,े अदतै तापसाचं े
गांभीय र सागराचे, औदायर या धचे े
नेतात तेज नाच े , तया शांत चिं दकेचे
वासतव या गुणांच,े आई तझु यात साच.े ..............
गंुफु नी पवू रजाचं या, मी गाइले गुणांला
साया र सभाजनांनी , या वािनल े कृ तीला
आई, करावा त ू नाहीस कौतुकाला
या नयुनतेमुले ही, मज तयाजय ही पुषपमाला
पंचारती जनांची, ना तोषवी मनाला
पाही जीव बालकाचा, तव कॉतकु ा भुकेला..........
येशील त ू घराला, परतून केधवा गे
दवडू नको घडीला, य े य े िनघून वेग े
ह े गंुतल े जीवाचे, पायी तझु याच धाग े
कतवर माउलीच,े करणयास येई वेग े
रसणार मी न आता, जरी बोलशील रागे
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 57
य े रागावाही पी येई येई वेगे.................
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 58
रदास आवाहन - भा. रा. तांबे
डुमडुमत डमर य,े खणखणत शूल य,े
शंख फंुकत य,े येई रदा!
पलयघनभैरवा, करीत ककरश खा
कू र िवकाळ घ े कु धद मुदा !
कडकडा फोड नभ, उडव उडुमिकका,
खडबडिव िदगगजां, तुडव रिवमािलका,
मांड वादळ, उधळ िगरी जशी मृितका
खवळवी चहकं डे या समुदा ं !
पाड िसहासने दषु ही पालथी,
ओढ हतीवरनी मत नपृ खालती,
मुकु ट रंकास दे, करटी भूपापती,
झाड खटखट तझु े खडग कदु ा ं !
जळ तडागं सडे, बुडबुडे, तडतडे
"शांित ही!" बापुडे बडबडित जन-कीडे !
धडधडा फोड तट! रद य े चहकं डे,
धगधिगत अिगमंिध उजळ भदा !
पूवी नरिसह त ंू पगटुनी फािडले
दषु जयी अनय गृही दरवडे पािडल,े
बनुिन नपृ , तापनु ी चंड, जन नािडले
दे जयांचे तया ं वीरभदा!
-
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 59
कोठु िन येत े मला कळे ना - बालकवी
कोठुिन येत े मला कळेना
उदासीनता ही हदयाला
काय बोचत े त े समजेना
हदयाचया अंतहदर याला ।।
येथे नाही तेथ े नाही,
काय पािहजे िमळावयाला?
कुणीकडे हा झुकतो वारा?
हाका मारी जीव कुणाला?
मुकया मनाच े मुके बोल ह े
घरे पािडती पण हदयाला
तीव वेदना किरती, पिर ती
िदव औषधी कसली तयाला !
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 60
िनझररास - बालकवी
िगिरिशखरे, वनमालाही
कडावरिन घेऊन उडा
घ े लोळण खडकावरती,
जा हळुहळु वळस े घते
पाचंूची िहरवी राने
वसंतमंडप-वनराई
शमलासी खेळुिन खेळ
ही पुढिच िपवळी शेते
झोप कोठुनी तुला तरी,
बालझरा त ू बालगुणी
दरीदरी घुमिवत येई!
खेळ लतावलयी फु गडा.
िफर गरगर अंगाभवती;
लपत-छपत िहरवाळीत;
झुलव गडे, झुळझुळ गान!े
आंबयाची पुढती येई.
नीज सुखे कणभर बाळ !
सळसळती गाती गीत;े
हासं लाडकया! नाच करी.
बालयिच रे! भिरसी भुवनी
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 61
सांग मला रे सांग मला - ग. िद. माडगूळकर
सांग मला रे सांग मला
आई आणखी बाबा यातुन, कोण आवडे अिधक तुला ?
आई िदसते गोिजरवाणी, आई गाते संुदर गाणी
तऱहते ऱहचे े खाऊ येती, बनवायाला सहज ितला !
आई आवडे अिधक मला !
गोिजरवाणी िदसत े आई, परंत ु िभती भागुबाई
शिकवान िकती असती बाबा थपपड दते ी गुरखयाला !
आवडती रे विडल मला !
घरात करत े खाऊ आई, घरातलयाला गंमत नाही
िचगम अन ् चॉकलेट तर, बाबा घेती रसतयाला !
आवडती रे विडल मला !
कुशीत घेता राती आई थडं ी, वारा लागत नाही
मऊ सायीच े हात आईच े सुगंध ितिचया पापयाला !
आई आवडे अिधक मला !
िनजता सगं े बाबांजवळी भतु -े राकसे पळती सगळी
िमशा िचमुकलया करती गुदगुलया तयांचया अपुलया गालाला !
आवडती रे विडल मला !
आई संुदर कपडे िशवते, पावडर, ितटी तीच लावत े
तीच सजिवत े सदा मुलीना िरबीन बांधुन वेणीला !
आई आवडे अिधक मला !
तया िरिबनीला पसै े पडती त े तर बाबा िमळवुिन आणती
कुणी न दते ी पसै ा-िदडकी घरात बसलया आईला !
आवडती रे विडल मला !
बाई महणती माय पुजावी, माणुस ती ना असत े दवे ी
रोज सकाळी नमन कराव े हात लावूनी पायाला !
आई आवडे अिधक मला !
बाबांचा कम वरती राही, तयाचं या पाया पडत े आई !
बाबा येता िभऊनी जाई सावरत े ती पदराला !
आवडती रे विडल मला !
धडा शीक रे त ू बैलोबा, आईहनही मोठे बाबा
महणून आया तयार होती, बाबांसंगे लगाला !
आवडती रे विडल मला !
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 62
आली बघ गाई गाई - इंिदरा संत
आली बघ गाई गाई शेजारचया अंगणात
फुललास े िनिशगंध, घोटळली ताटवातं
आली बघ गाई गाई, चांदणयांचे पायी चाळ
लािवल े का अवधान ऐकावया तयाचं ा ताल ?
आली बघ गाई गाई, लावी करांगुली गाली
महणुन का हसलीस, उमटली गोड खळी
आली बघ गाई गाई, लोचनांचे घेई पापे
महणून का भारावल,े डोळे माझया लाडकीचे ?
आली बघ गाई गाई किढतस े लांब झोका
दमलीस खेळूिनया, झाक मोितयांचया िशपा
-
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 63
देवाचे घर - ग. िद. माडगूळकर
इवलया इवलयाशा, िटकलया-िटकलयांच े
दवे ाच े घर बाइ, उंचावरी
ऐक मजा तर ऐक खरी
िनळी िनळी वाट, िनळे िनळे घाट
िनळया िनळया पाणयाच े झुळझुळ पाट
िनळया िनळया डोगरात िनळी िनळी दरी
चांदीचया झाडांना सोनयाची पान े
सोनेरी मनै ेच े सोनरे ी गाण े
सोनयाची केळी, सोनयाचा परे
सोनेरी आबं याला सोनयाची कै री
दवे ाचया घरात गुलाबाची लादी
मऊ मऊ ढगांची अंथरली गादी
चांदणयांची हडं ी, चांदणयांची भांडी
चांदोबाचा िदवा मोठा लावला वरी
-
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 64
माझया छकु लीच े डोळे - िव. िभ. कोलते
माझया छकु िलच े डोळे, दधु या कवडीच े डाव
बाई! कमळ कमळ, गोड िचडीचं ग नांव!
जरी बोलत े ही मैना, माझी अजनू बोबड े
मला लागती त े बाई, खडीसाखरेचे खडे!
सवर जगाचं कौतुक, िहचया झांकलया मुठीत
कु ठे ठेव ंू ही साळुनकी, माझया डोळयाचया िपजर यात
कसे हासं ल े ग खुदकु न, माझया बाईच े ह ेओठ
नजर होईल कोणाची, लाव ंु दा ग गालबोट!
-
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 65
शतकानंतर आज पािहली - वसंत बापट
शतकानंतर आज पािहली पिहली रमय पहाट
मेघ िवतळल े गगन िनवळले
िकितजावर नव रंग उसळले
पितिबिबत त े हो उिन उठले.. भारतभूिमललाट
आजवरीचया अंधारात
अनंत झाल े उलकापात
एकवटोनी तेज तयांच े ितिमर सरे घनदाट
फिकरांनी शत यज मांिडले
वेदीवरती रक सांडले
तया रकाची िकितजावर य.े . आरण मंगल लाट
दीप पटे वुिन घरदाराचं े
पूजन केल े सवातंतयाचे
तया जयोतीच े तेज िमसळुनी... झाले आज िवराट
परु ेत अश,ू दबु ळे कं दन
भावपूण र कर िवनम वंदन
नव अरणाच े होऊ आमही.. पितभाशाली भाट
-
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 66
पारवा - बालकवी
िभत खचली कलथून खांब गेला
जुनी पडकी उदधवसत धमरशाला
ितचया कौलारी बसुनी पारवा तो
िखन नीरस एकांतगीत गातो
सूय र मधयानही उभा राहे
घार मंडळ तयाभवती घालताहे
पकी पानाचं या शांत सावलयांत
सुखे साखरझोपते पगे तात.
तुला नाही पिर हौस उडायाची
गोड िहरवा झुबकयात दडायाची
उषण झळया बाहरे तापतात
गीतिनदा तव आतं अखंिडत
िचत िकवा तव कोवळया िवखारे
दखु तेखुपत े का सांग सांग बा रे
तुला काही जगतात नको मान
गोड गावे मग भान ह े कु ठून
झोप सौखयानंदात मानवाची
परु ी कणही कोठून िटकायाची
दःु खिनद े िनिदसत बुधदराज
करणगीत े घुमवीत जगी आज.
दःु खिनदा ती आज तलु ा लागे
तुझ े जगही िनिदसत तझु या संगे
िफरे माझया जगतात उषण वारे
तुला तयाच े भानही नस े बा रे.
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 67
तळयाकाठी - अिनल
अशा एखादा तळयाचया काठी बसून राहाव,े मला वाटत,े
िजथे शांतता सवतःच िनवारा शोधीत थकून आली असते
जळाआतला िहरवा गाळ िनळयाशी िमळून असतो काही
गळून पडत असताना पान मुळी सळसळ करीत नाही
सावलयांना भरवीत कापरे जलवलय े उठवून दते
उगीच उसळी मारन मासळी, मधूनच वर नसत े येत
पंख वाळवीत बदकांचा थवा वाळूत िवसावा घेत असतो
दरू कोपर यात एक बगळा धयानभंग होऊ दते नसतो
हदयावरची िवचारांची धूळ हळूहळू िजथे िनवळत जाते
अशा एखादा तळयाचया काठी बसून राहाव,े मला वाटत!े
--
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 68
माझया मराठीची गोडी -िव. म. कु लकणी
माझया मराठीची गोडी
मला वाटत े अवीट
माझया मराठीचा छंद
मना िनतय मोहिवत
जानोबांची तकु याची
मुकेशाची जनाईची
माझी मराठी गोडी
रामदास िशवाजीची
'या रे, या रे अवघ े जण,
हाक मायमराठीची
बंध खळाळा गळाल े
साक भीमेचया पाणयाची
डफ तुणतुण े घेऊन
उभी शाहीर मंडळी
मुजर याची मानकरी
वीरांची ही मायबोली
नांगराचा चाल े फाळ
अभंगाचया तालावर
कोवळीक िवसावली
पहाटेचया जातयावर
िहचे सवरप दखे ण े
िहची चाल तडफेची
िहचया नते ी पभा दाटे
साितवकाची, कांचनाची
कृ षणा गोदा िसधजु ळ
िहची वाढवती कांती
आचायारचे आिशवाद
िहचया मुखी वेद होती
माझया मराठीची थोरी
िनतय नव े रप दावी
अवनत होई माथा
मुखी उमटत े ओवी
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 69
अ आ आई, म म मका - मधुसूदन कालेलकर
अ आ आई, म म मका
मी तुझा मामा द े मला मुका
प प पतंग आभाळात उडे
ढ ढ ढगांत चांदोमामा दडे
घ घ घडाळ, थ थ थवा
बाळ जिर खटाळ, तिर मला हवा
ह ह हममा गोड दधू दते े
च च िचऊ अंगणात येते
भ भ भटजी, स स ससा
मांिडवर बसा िन खुदकन हसा
क क कमळ पाणयावर डुले
ब ब बदक तुरतुर चाले
ग ग गाडी झुक झुक जाई
बाळ माझ े कस े गोड गाणे गाई
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 70
चढवू गगनी िनशाण - बा. भ. बोरकर
चढवू गगनी िनशाण, आमुचे चढवू गगनी िनशाण
कोिट मुखांनी गज रू जय जय सवतंत िहदसु थान
िनशाण अमुच े मनःशांतीच,े समतेच े अन ् िवशशांतीच े
सविसतिचनह ह े युगायुगांच ेऋिषमुखतेजमहान
मुठ न सोडू जरी तटु ला कर, गाऊ फासही जरी आवळला तर
ठेवू िनभरय ताठ मान ही झाल े जरी िशरकाण
साह शसासांचा पाऊस, आमही पलहादाचे वारस
सतय िवदारक आण ू भूवर दभु ंगूनी पाषाण
िवराटशकी आमही मानव, वाण अमुच े दिलतोदारण
मनव ू बळीचा िकिरट उदट ठेवुनी पादताण
िहमालयासम अमुचा नते ा, अजातशतू आतमिवजते ा
नाम े तयाचया मृतयजंु य ह े चढव ू वरती िनशाण
-
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 71
गदड िनळे - बा. भ. बोरकर.
गदड िनळे गडद िनळे जलद भरनी आले
शीतल तन ु चपल चरण अिनल गण िनघाले
िदन लंघनु ी जाय िगरी, पद उमटे िकितजावरी
पदराग वृषी होय माड भव नाचे
गदड िनळे गडद िनळे जलद भरनी आले
धंुद सजल हसीत िदशा, तृणपणी सज तषृ ा
तृपीचे धन घनात बघुनी मन िनवाले
गदड िनळे गडद िनळे जलद भरनी आले
उतट बघनु ी हरी करणा हिरत धरा हो गहना
मंदािकनी वरनी धवल िवहगवंृद डोले
गदड िनळे गडद िनळे जलद भरनी आले
रजत नील ताम नील िसथर पल जल पल सलील
िहरवा तटी नावांचा कृ शण मेळ खेळे
गदड िनळे गडद िनळे जलद भरनी आले
मीन चमकु नी उसळे, जलवलयी रव िमसळे
नवथर रस रंग गहन किरती नयन ओले
गदड िनळे गडद िनळे जलद भरनी आले
धूसर हो िकितज तविरत, घोर पथी अचल चिकत
तृण िवसरनी जवळील त े िखळवी गगनी डोळे
गदड िनळे गडद िनळे जलद भरनी आले
टप टप टप पडती थेब मनी वनीच े िवझती डोब
वतसल य े वास, भूमी आशीवरच बोले
गदड िनळे गडद िनळे जलद भरनी आले
शीतल तन ु चपल चरण अिनल गण िनघाले
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 72
या बाई या... - दतातय कोडो घाटे
या बाई या,
बघा बघा कशी माझी बसली बया......१
ऐकू न येत,े
हळुहळु अिश माझी छिब बोलत.े ......२
डोळे िफरवीत,े
टुकु टुकु कशी माझी सोिन बघत.े .....३
बघा बघा त,े
गुलुगुलु गालांतच कशी हसं त.े .....४
मला वाटत,े
िहला बाई सारे काही सारे कळत.े .....५
सदा खेळते,
किध हट धरिन न मागे वळत.े .....६
शहाणी कशी!
सािडचोळी नवी ठेिव जिशचया तशी......७
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 73
बाळ जातो दूर देशा - गोपीनाथ
बाळ जातो दरू दशे ा, मन गेल े वेडावून
आज सकाळपासुन
हात लागेना कामाला, वृित होय वेडयावाणी
डोळयांचे ना खळे पाणी
आणा दधू िजनसा नवा, आणा ताजा भाजीपाला
माझया लाडकया लेकाला
तयाचया आवडीच े चार, कर पदाथर सदंु र
काहं ी दऊे बरोबर
तयाच े बघा ठेिवल े का,ं नीट सामान बांधनू
काहं ी राहील मागून
नको जाऊ आता ं बाळा, कुणा बाहरे भटे ाया
िकती िशणिवसी काया
वार यासारखी धांवत,े वेळ भराभरा कशी!
गाडी थांबेल दाराशी
पत धाड वेळोवेळी, जप आपुलया जीवास
नाही मायेच े माणूस
उंच भरारी घेवुन, घार िहडत ेआकाशी
िचत ितचे िपलापाशी
बाळा, तझु याकडे माझा, जीव तसाच लागेल
सवपी तलु ाच पाहील
बाळ जातो दरू दशे ा, दवे ा! येऊन ऊमाळा
लावी पदर डोळयाला!
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 74
बाभुळझाड - वसंत बापट
अससल लाकू ड, भकम गाठ
ताठर कणा टणक पाठ
वारा खात गारा खात
बाभुळझाड उभेच आह े ll १ ll
दहे ा फु टल े बारा फाटे
अंगावरचे िपकले काटे
आभाळात खुपसनू बोटे
बाभुळझाड उभेच आह े ll २ ll
अंगावरची लवलव िमटली
माथयावरची हळद िवटली
छाताडाची ढलपी फु टली
बाभुळझाड उभेच आह े ll ३ ll
जगले आह े जगते आह े
काकुळतीन े बघत ेआह े
खांदयावरती सुतारांच े
घरटे घेउन उभचे आह े ll ४ ll
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 75
कोलंबसच े गवरगीत - कु सुमागज
हजार िजवहा तुझया गजरु दे पितधविनन े तया
समुदा, डळमळु द े तारे !
िवराट वादळ हले काउद े पवरत पाणयाच े
ढळु द े िदशाकोन सारे !
तामसरु ा पाशुन मातुद े दतै य नभामधले
दडु दा पाताळी सिवता
आिण तयाचं ी ही अिधराणी दभु ंग धरणीला
करायला पाजुळु द े पलीता !
की सवगारतुन कोसळलेला, सुड समाधान
िमळाया पमत सतै ान
जमवुनी मेळा वेताळांचा या दयारवरती
करी ह े तांडव थैमान !
पदचयतु ा, तव िभषण नतनर असेच चाल ु द े
फ़ु टु द े नभ माथयावरती
आिण, तटु ु द े अखंड ऊलका वषारवात अगी
नािवका ना कु ठली िभती
सहकायारनो, का िह खतं जनम खलाशाचा
झंूजणया अखंड संगाम
नकतापरी असीम नभामधये संचरावे
िदशांचे आमहांला धाम
काय सागरी तार लोटल े परताया माग े
असे का आपुला बाणा
तयाहनी घेऊ जळी समािध सुख,े कशासाठी
जपावे पराभुत पाणा !
कोटावधी जगतात िजवाण ू जगती अन मरती
जशी ती गवताची पाती
नािवक आमही परंत ु िफ़रतो सात नभांखाली
िनमीतो नव िकितज े पढू ती !
मागर आमुचा रोध ु शकित ना धन, ना दारा
घराची वा िवतभर कारा
मानवतेच े िनशाण िमरव ू महासागरात
िजकु खंड खंड सारा !
चला उभारा शुभ िशडे ित गवारन े वरती
कथा या खुळया सागराला
” अनंत आमुची धयेयसकी अनंत अन आशा
िकनारा तुला पामराला ! ”
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 76
आमही कोण? - प. के . अते
[केशवसुत यांचया "आमही कोण?" या मुळ किवतेच े प. के . अत े यानं ी केलेल े िवडंबन]
'आमही कोण?' महणून काय पसु ता दाताड वेगाडुनी?
'फोटो' मािसक पसु तकात न तमु ही का अमुचा पािहला?
िकवा 'गुचछ' 'तरंग' 'अंजली' कसा अदािप न वाचला?
चाले जयावरती अखंड सतुितचा वषारव पतांतुनी?
त ेआमही - परवाङयातील कर चोरन भाषातं रे,
त ेआमही - न कुणास दऊे अगदी याचा सगु ावा परी!
डोळयांदखे त घालुनी दरवडा आमही कु बेराघरी!
तयाच े वागधन वापरन लपव ू ही आमुची लकरे!
कावाची भरगच घेउिन सदा काखोिटला पोतडी,
दावू गाउनी आमुचयाच किवता आमहीच रसतयामधे,
दोसतांच े घट बैसवून कर या आमही तयांचा 'उदे'
दषु मानावर एकजात तुटुनी की लोबवू चामडी!
आमहाला वगळा-गतपभ झणी होतील सापािहके !
आमहाला वगळा-खलास सगळी होतील ना मािसके !
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 77
सवारतमका िशवसंुदरा - कु सुमागज
सवारतमका, िशवसंुदरा सवीकार या अिभवादना
ितिमरातूनी तजे ाकड े पभ ू आमुचया न े जीवना ॥ ध.ृ ॥
सुमनातं त,ू गगनातं तू
ताऱयांमधय े फुलतोस तू
सदमर जे जगतामधये
सवारत तया वसतोस तू
चोहीकडे रपे तझु ी जाणीव ही माझया मना ॥ १ ॥
शमतोस त ू शेतामधये
त ू राबसी शिमकांसवे
जे रंजले अन ् गांजले
पसु तोस तयांची आसवे
सवाथारिवना सेवा िजथे तथे े तझु े पद पावना ॥ २ ॥
करणाकरा करणा तझु ी
असता मला भय कोठल?े
मागारवरी पढु ती सदा
पाहीन मी तव पाउले
सृजनतव या हदयामधय े िनत जागवी भीतीिवना ॥ ३ ॥
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 78
ग े मायभ ू - सुरेश भट
गे मायभ ू तझु े मी फे डीन पांग सारे;
आणीन आरतीला ह े सूय,र चंद, तारे.
आई, तुझयापुढ े मी आह े अजनू तानहा;
शबदात सोड माझया आता हळूच पानहा.
आई, तुझयापुढ े ही माझी वथा कशाला ?
जेवहा तुझयामुळे हा जनमास अथ र आला !
मी पायधुळ घेतो जेवहा तझु ी जराशी,
माझी ललाटरेषा बनत े पयागकाशी !
आई, तुझी अशी मी गाईन रोज गाणी
माझी तुझया दधु ान े गेली िभजून वाणी !
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 79
जयोऽसतु ते - िवनायक दामोदर सावरकर
जयोऽसत ु त!े जयोऽसतु त!े
शी महनमंगले िशवासपद े शुभदे
सवतंतत े भगवती तवामहम ् यशोयुता ं वंद!े
राषाचे चैतनय मूत र त ंू नीती सपं दांची
सवतनतत े भगवती शीमती राजी त ंू तयांची
परवशतचे या नभांत तंूिच आकाशी होशी
सवतनतत े भगवती चांदणी चमचम-लखलखशी
गालावरचया कुसुमी िकवा कुसुमांचया गाली
सवतनतत े भगवती तचंू जी िवलसतस े लाली
त ंु सूयारच े तेज उदिधच े गांभीयरिह तिंू च
सवतनतत े भगवती अनयथा गहणनषतेची
मोक-मुिक ही तुझीच रप े तलु ाच वेदातं ी
सवतनतत े भगवती योिगजन परबह वदती
जे ज े उतम उदात उनत महनमधुर त े ते
सवतनतत े भगवती सव र तव सहकारी होती
ह े अधमरकरिञत े सजु नपूिजत े शी सवतनतते
तुजसािठ मरण त े जनन
तुजवीण जनन त े मरण
तुज सकल-चराचर-शरण चराचर-शरण
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 80
थोर तुझे उपकार - भासकर दामोदर पाळं दे
थोर तुझ े उपकार
आई, थोर तुझ े उपकार॥धु॥
वदत िवनोदे, हासं त सोडी
कोण दधु ाची धार॥१॥
नीज न आली तर गीत महणे
पेम िजचे अिनवार॥२॥
येई दखु णे तेवहा मजला
कोण करी उपचार॥३॥
कोण कडेवर घेउिन िफरवी
िचती लोभ अपार॥४॥
बाळक दबु रळ होतो तेवहा
रकण केले फार॥५॥
तवांिच िशकिवल े वाढिवले तवां
आह े मजवर भार॥६॥
समरण तुझया या दढृ ममतेचे
होत े वारंवार॥७॥
िनतय करावे साह तुला मी
हा माझा अिधकार॥८॥
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 81
महाराष गीत
बह असोत सदंु र सपं न की महा
िपय अमुचा एक महाराष दशे हा॥
गगनभेिद िगिरिवण अण ु नच िजथे उणे
आकांकांपुढित िजथे गगन ठेगणे
अटके विर जथे ील तरु ंिग जल िपणे
तेथ अडे काय जलाशयनदांिवणे ?
पौरषािस अटक गमे जथे द:ु सहा॥१॥
पासाद कशास जेथ हदयमंिदरे
सदावांचीच भव िदव आगरे
रतां वा मौिककांिह मूलय मुिळ नुरे
रमणीची कूस िजथे नृमिणखिन ठरे
शुद ितच े शीलिह उजविळ गृहा गृहा॥२॥
नग खडग किर, उघडे बघुिन मावळे
चतरु ंग चमुचहे ी शौय र मावळे
दौडत चहकं डुिन जव े सवार जेथले
भासित शतगुिणत जरी असित एकले
यनामा पिरसुिन िरप ु शिमतबल अहा॥३॥
िवकम वैरागय एक जािग नांदती
जिरपटका भगवा झेडािह डोलती
धमर-राजकारण समवेत चालती
शिकयुिक एकवटुिन काय र सािधती
पसरे यतकीित अशी िवसमयावहा॥४॥
गीत मराठांच े शवणी मुखी असो
सफु ित दीिप धृितिह दते अंतरी ठसो
वचिन लेखनीिह मराठी िगरा िदसो
सतत महाराषधमरममर मिन वसो
दहे पडो ततकारिण ही अस े सपहृ ा॥५॥
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 82
हा िहददेश माझा - आनंद कृ षणाजी टेकाडे
आनंदकं द ऐसा। हा िहददशे माझा॥
सतयास ठाव दईे ,
वृतीस ठेिव नयायी
सतयािस मािन राजा। हा िहददशे माझा॥
जगदीश जनम घईे ,
पदवीस थोर नेई
चढवी सवधमरसाजा। हा िहददशे माझा॥
जनकािद राजयोगी,
शुक वामदवे तयागी
घुमवीत कीितवाजा। हा िहददशे माझा॥
गमयंित, जानकी ती,
शीलास भूषवीती
नटली नटेश-िगिरजा। हा िहददशे माझा॥
िवशास मोह घाली,
ऐशी मुकंु द-मुरली
रमवी िजथे िनकंुजा। हा िहददशे माझा॥
गंगा िहमाचलाची,
वसती िजथे सदाची
होऊिन रािह किलजा। हा िहददशे माझा॥
पृथरु ाज िसह िशवजी,
सवातंतयवीर गाजी
किरता ं रणांत मौजा। हा िहददशे माझा॥
ितलकािद जीव दहे ी,
पसवूिन धनय होई
मरती सवलोककाजा। हा िहददशे माझा॥
जिग तयािवना कुणीही
समरणीय अनय नाही
थोरांत थोर समजा। हा िहददशे माझा॥
पूजोिन तयांस जीवे
वंदोिन पमे भावे
जयनाद हािच गजार। हा िहददशे माझा॥
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 83
गाउं तयांना आरती - किव यशवंत
संगरी वीरागणी जे धैयरमेर सकं टी
जनमल े या भारती,
राषचकोदारणी करंआपरी जयांना मृती
गाउं तयानं ा आरती. ||१||
कोदला अंधार मागी खांचखड े मातले
तसकरांनी वेिढले,
संभमी तया जाहल,े कृ षणापरी ज े सारथी
गाउं तयानं ा आरती. ||२||
सवाथरहते ूला िदला सकं पे जयानं ी जीिवती
तो पराथी पाहती,
आपिवसतारातं जयांचया दशे ही सामावती
गाउं तयानं ा आरती. ||३||
दशे जयांचा दवे , तयांच े दासय जयांचा धमर हो
दासयमुिक धयेय हो,
आिण माकर डेयसे जे िजिकती काळापती
गाउं तयानं ा आरती. ||४||
दहे जावो दहे राहो, नािह जयांना तितकती
लोकसेवा द े रती,
आिण सौभदापरी दते ात ज े पाणाहती,
गाउं तयानं ा आरती. ||५||
जाहलया िदङमूढ लोका ं अिपती ज े लोचने
काळुनी तयांची मन,े
कोिटदीपजयोितशा जयांचया कृती, जयांचया समृती
गाउं तयानं ा आरती. ||६||
नेटके कांही घडेना, काय हते जीवना
या िवचारी मनमना
बोिधतो की एवढी होवो तरी रे सतकुती
गा तयाचं ी आरती. ||७||
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 84
कणर-शीकृ षण संवाद - मोरोपंत
सवविधदताजनरु ात े कण र महण,े " बळ तझु े अनतं रहा
सवसथ मुहतभर िर, रण-शदा परु वील, गा, अनतं र हा॥
रथचक उदरं द े शुित-शासजा, महा-रथा कुल-जा
साधु न हािणित अिरला, पाहित अ-धतृ ायुध वथाकुल जया॥
त ंू सवरथी, िकितविर मी, त ंू सायुध, मी अशसकवच रणी
न वधावे मज, जो मी गंुतुिन गेला अस े रथोदरणी॥
भयालो न तुज हिरसिह; जो न तलु ा िवमुख, काय कातर तो ?
किथतो यासतव की जन धम े भविसध,ु नायका, तरतो॥
रकावा धम र बुध,े कुशळाचा धम र हा िनधी, राहे
िसथर, जे किरसी िनरायुधमथन किरल धमरहािन, धीरा हे"॥
कृ षण महण,े "राधेया, भला बरा समरिस आज धमारते
नीच वसनी बुडता ं िनिदित दवै ास, न सवकमारते॥
जेवहा तंू दयु ोधन, दु:शासन, शकु िन एकमित झालां
कैसे कपटदूती िचतीिह न धम र लंिघता ं भयाला ं ? ॥
जेवहा सभेिस नले ी पांचाळी, मािनल े मनी शमर!
तेवहा गेला कोठे होता, राधासतु ा, तझु ा धम र ? ॥
फे डी वस सतीचे जेवहा उघडे करावया आंग
गेला होता कोठे धम र तझु ा तेधवा?ं वृषा, सांग॥
चारिन िवषान भीमा सप र डसिवले, असे नपृ े खोटे
कम र करिवता,ं कणार, होता तव धम र तधे वा ं कोठे ? ॥
केल े दगध जत-ु गृही तवां पांडव वारणावती जेवहां
गेला होता कोठे धम र तझु ा, सूतनंदना, तेवहां॥
अिभमनय ु बाळ बहती विधता,ं तवा ं वािरल े न त े कमर
तेवहा गेला होता कोठे, राधासतु ा, तझु ा धम र ? ॥
पूवी धमर न रचला, तयिजला िनपटुिन जो जसा कुचला
आतांिच बरा सुचला! काळगृहा सवर वहा परासु चला॥
मागेिच तमु ही भजता ं धमारला तिर तमु हासं वांचिवता,
आता ं मरा, न वाच े दीप-गृही जो न तोय साचं िवता॥
मागेिच धम र किरता,ं जिर दते ा ं राजय, धम र वाचं िवता,
न जगे, जो दिु भक-वसनापूवी न धानय सांचिवता॥
आता ं रकील कसा धम र ? तमु ही िवत-मद-मतांनी
जो लोिटला दहादां, सविहतिह मानूिन अिहत, लतानं ी॥
रकावा धम र असा किरशी उपदशे , तिर अस े मानय,
रिकतसो धमारत,े आमहांला धम र ठाउका नानय "॥
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 85
फटका - अनंत फं दी
िबकट वाट विहवाट नसावी, धोपट मागार सोडु नको
संसारामिध ऐस आपला, उगाच भटकत िफरं नको
चल सालसपण, धरिन िनखालस, खोटा बोला बोल ंु नको
अंिग नमता सदा असावी, राग कुणावर धरं नको
नािसतकपिण त ंू िशरिन जनाचा बोल आपणा घउे ं नको
आलया अितथा मुठभर दाया मागेपुढती पाह नको
मायबापावर रस ंू नको
दमु रुखलेला अस ंू नको
ववहारामिध फस ंू नको
परी उलाढाली भलभलतया पोटासाठी कर नको॥१॥
वमर काढुनी शरमायाला उण े कुणाला बोल ंु नको
बुडवाया दसु र याचा ठेवा, करनी हवे ा, झटू नको
मी मोठा शाहणा धनाढिह, गवरभार हा वाह ं नको
एकाहन चढ एक जगामिध, थोरपणाला िमरवु नको
िहमायतीचया बळे गिरबगुिरबांला त ंू गुरकाव ंु नको
दो िदवसाची जाइल सता, अपेश माथां घेउं नको
िवडा पजै ेचा उचल ंु नको
उणी तराज ू तोल ंु नको
गहाण कुणाचे डुलवु नको
उिगच भीक त ंू माग ंु नको
सेहासाठी पदरमोड कर, परंत ु जािमन राह ं नको॥२॥
उगीच िनदा सततु ी कुणाची सविहतासाठी करं नको
बरी खुशामत शाहणयािच पिर मूखारची ती मैित नको
कषाची बिर भािजभाकरी, तपू साखरे चोरं नको
िदली िसथती दवे ान े तीतच मानी सुख, किध िवटूं नको
असलया गांठी धनसंचय, कर सतकायी वय, हटूं नको
आता ं तुज गुज गोष सांगतो. सतकमार त ंू टाकंु नको
सुिवचारा कातर नको
सतसंगत अंतरं नको
दतै ाला अनसु रं नको
हिरभजना िवसमरं नको
सतकीती-नौबितचा डंका गाजे मग शंकाच नको॥३॥
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 86
घडाळ - के शवसुत
गडबड घाई जगात चाले,
आळस डुलकया दते ो पण;
गंभीरपणे घडाळ बोल े --
'आला कण -- गेला कण' १
घडाळास या घाई नाही,
िवसांवािह तो नाही पण;
तयाच े महणण े धयानी घईे --
'आला कण -- गेला कण' २
कतवर ा ज े ततपर तयांचे
दढृ िनयिमत वहावयास मन,
घडाळ बोल े अपुलया वाच े --
'आला कण -- गेला कण' ३
कतवर ाला िवमुख आळशी
तयांचया हदयी हािणत घण,
काळ -- ऐक! -- गातो अपुलयाशी
'आला कण -- गेला कण' ४
लवाजमयाचे हती झुलती
लक तयांकडे दते ो कोण,
िमत रच जर ह े सावध किरती --
'आला कण -- गेला कण' ५
आनंदी आनंद उडाला,
नवरीला वर योगय िमळाला!
थाट बहत मंडपात चाल े --
भोजन, वादन, नतरन, गान!
काळ हळू ओटीवर बोल े --
'आला कण -- गेला कण' ६
"कौतुक भारी वाटे लोकां
दाखिवणया पाहणया िदमाखा,
तेण े फुकटिच िजणे होतस!े
झटा! करा तर सतकृ ितला!"
सुचिवत ऐसे, काळ वदतस े --
'कण आला -- कण गेला!' ७
वादकर जर सौखयांत जावया
वहावे, पशाताप नुरिनया,ं
तर तरणा रे! मला वाटत,े
धयानी सतं त अपुलया आण
घडाळ ज े ह े अिवरत वदत े --
'आला कण -- गेला कण!' ८
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 87
ऐकव तव मधु बोल - माधव जिु लयन
ऐकव तव मध ु बोल, कोिकळे,
ऐकव तव मध ु बोल ॥धु॥
नकोत मजला मैना, राघ,ू
साळुंकी, चंडोल
नकोत मजला िविवध सरु ांचे
कृ ितम ह े िहदोल ॥१॥
एक तझु ा सवर आत र खरोखर
वाटे मज िबनमोल,
वसंत नाही अजनु सपं ला,
का ं झालीस अबोल? ॥२॥
सुखे वसतं ासंग े जा मग
पहावया भूगोल,
गा शेवटचा बोल लपुनिह
पणारमाजी खोल ॥३॥
पािहन नंतर वाट वषरभर
दाबुिन िचत िवलोल
नको करं पण आस एवढी
जाता ं जाता ं फोल! ॥४॥
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 88
िचमणा राजा - दामोदर अचयुत कारे
गृहराजयावर गाजिव सता राजा िचमणा एक
जनमजात हा! नको कराया यास कुणी अिभषके ! ||१||
किट आईची मृदलु आपुल े िसहासन बनवून
मधुर बोबडा असफु ट वचनी सोिड हकूम ितथनू ||२||
बसावयाला सदंु र घोडा तयास अस े काठीचा
पिर आवडता अिधक तयाहनी ताईचया पाठीचा! ||३||
तया घोडावर डौले बैस,े चाबुक नाजकु हाती
सहल करोनी दखे रेखही ठेवी राजयावरती ||४||
राजदडं जड राज े दसु रे वागिवती सवकरांत
मन े दजु याचं ी मुठीत पिर हा ठेिवतस े िदनरात! ||५||
मृदलु कराचं ी िमठी सोडवंू येइ न मललांनाही
अमोघ याची शिक यापरी, उपमा कसली नाही ||६||
पराभवाचे लकण िदसतां रदनासा सोडीत
पबल शतुही मग तयायोग े सहजिच होई चीत! ||७||
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 89
अनंत - बालकवी
अनंत तारा नकत े ही अनंत या गगनात
अनंत दीपी, अनतं वसुधा, ह े शिशसूयर अनंत.
वरती खाली सवर साठल े वातावरण अनतं ,
माप कशाच,े कुणा मोिजता, सवर अनतं अनतं ।
िकतेक मानव झटती, किरती हाडाचहे ी पाणी,
अनंत वसुधा आजवरी हो परी मोजली कोणी!
महणोत कोणी 'आमही गिणला हा गह- हा तारा,'
परंत ु सांगा कुणी मोिजला हा सगळाच पसारा?
िवशाल वरती गगन नवह,े ह े िवशाचे कोठार,
उदाततेचा सागर हा, िचचछातं ीचा िवसतार.
कुणी मोिजला, कुणास तयाची लांबीरं दी ठावी?
फार कशाला िदगविनताची तरी कुणी सांगावी?
अनंत सारे िवश जाहल े अनतं ात या लीन,
कुद मानवा, सांग कशाचा बाळिगसी अिभमान?
तव वैभव ह े तझु े धनी ही, ह े अतयुच महाल,
जाितल का गगनास भेदिू न? अनंत का होतील?
तुझया कीितच े माप गडा का काळाला मोजील!
जान तझु े त ू महणशी 'जाईल', कोठवरी जाईल?
'मी' 'माझे' या वृथा कलपना, त ू कोणाचा कोण?
िकतेक गेल े मी मी महणता या चकी िचरडून।
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 90
टप टप पडती अंगावरती - मंगेश पाडगावकर
टप टप पडती अंगावरती पाजकाची फुले
िभर िभर िभर िभर तया तालावर गाणे अमुचे जुळे !
कुरणावरती, झाडांखाली
ऊन-सावली िवणत े जाळी
येतो वारा पाहा भरारा, गवत खुशीन े डुल े !
दरू दरू ह े सूर वाहती
उनहात िपवळया पाहा नाहती
हसत े धरती, फांदीवरती हा झोपाळा झुल े !
गाणे अमुचे झुळ-झुळ वारा
गाणे अमुचे लुक-लुक तारा
पाऊस, वारा, मोरिपसारा या गाणयातुन फुल े !
फुलांसारखे सव र फुला रे
सुरात िमसळुिन सरू , चला रे
गाणे गाती तचे शहाणे बाकी सारे खुळे !
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 91
सदैव सिै नका, पुढेच जायचे - वसंत बापट
सदवै सैिनका, पुढेच जायचे
न मागुती तुवा, कधी िफरायच े
सदा तझु यापुढ,े उभी असे िनशा
सदवै काजळी, िदसायचया िदशा
मधून मेघ ह,े नभास गासती
मधेच या िवजा, भयाण हासती
दहा िदशांतनु ी, तफु ान वहायच े
सदवै सैिनका, पुढेच जायचे
पलोभन े तलु ा, न लोभ दािवती
न मोहबंधन,े पदांस बांिधती
िवरोध कोध वा, तुला न थांबवी
न मोह भासतो, गजांत वैभवी
न दनै यही तुझ,े कधी सरायचे
सदवै सैिनका, पुढेच जायचे
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 92
पसायदान - संत जानेशर
आता िवशातमके दवे े । येण े वागयजे तोषावे ।
तोषोिन मज जाव े । पसायदान ह े ॥
जे खळांची वकं टी सांडो । तया सतकमी- रती वाढो ।
भूता ं परसपरे जडो । मैत जीवाच े ॥
दिु रताचं े ितिमर जावो । िवश सवधम र सूय े पाहो ।
जो ज े वांिचछल तो त े लाहो । पािणजात ॥
वषरत सकळ मंगळी । ईशरिनषांची मांिदयाळी ।
अनवरत भूमंडळी । भेटत ु भूता ं ॥
चलां कलपतरं च ेआरव । चेतना िचतामणीचे गाव ।
बोलत े ज े अणरव । पीयूषाच े ॥
चंदमे जे अलांछन । मातरड ज े तापहीन ।
त े सवारही सदा सजन । सोयरे होत ु ॥
िकबहना सवर सुखी । पूणर होऊिन ितनही लोकी ।
भिजजो आिदपुरखी । अखंिडत ॥
आिण गंथोपजीिवये । िवशेषी लोकी इये ।
दषृ ादषृ िवजय े । होआव े जी ।
येथ महण े शी िवशेशराओ । हा होईल दान पसावो ।
येणे वरे जानदवे ो । सिु खया जाला ॥
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 93
संथ िनळे हे पाणी - मंगेश पाडगांवकर
संथ िनळे ह े पाणी
वर शुकाचा तारा
कु रळया लहरं ीमधुनी
िशळ घालतो वारा
दरु कमान पलु ाची
एकलीच अंधारी
थरथरतया पाणयाला
कसले गुपीत िवचारी
भरन काजवान े हा
चमके िपपळ सारा
िसतमीत होऊनी तथे े
अविचत थबके वारा
िकरकीर रात िकडांची
िनरवतेस िकनारी
ओढ लागुनी छाया
थरथरते अंधारी
मधयेच िकतीजावरनी
िवज लकाकु न जाई
अन धयानसथ िगरी ही
उघडुनी लोचन पाही
हळुच चांदणे ओले
िथबके पाणयावरनी
कसला कण सोनरे ी
उमले पाणामधुनी
संथ िनळे ह े पाणी
वर शुकाचा तारा
दरवळला गंधाने
मनाचा गाभारा
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 94
िपतात सारे गोड िहवाळा - बा. सी. मढेकर
नहालेलया जण ू गभरवतीचया, सोजवळ मोहकतेन े बंदर
मंुबापुरीचे उजळीत येई, माघामधली पभात संुदर
सचते नांचा हरप शीतल, अचते नांचा वास कोवळा
हवेत जाती िमसळून दोनही, िपतात सारे गोड िहवाळा
डोकी अलगद घरे उचलती, काळोखाचया उशीवरनी
िपवळे हडं े भरन गवळी, कावड नते ी मान मोडुनी
िनतळ नयाहारीस िहरवी झाडे, काळा वाय ु हळुच घते ी
संथ िबलंदर लाटांमधुनी, सागरपकी सूयर वेचती
गंजदार पांढर या िन काळया, िमरवीत रंगा अन नारंगी
धककयावरचया अजनू बोटी, साखरझोपेमधे िफरंगी
कु ठे धरु ाचा जळका पिरमल, गरम चहाचा पती गंध
कु ठे डांबरी रसतयावरचा, भरु या शांततेचा िनिशगंध
या सषृ ीचया िनवांत पोटी, परंत ु लपली सरै ावैरा
अजस धांदल कणात दईे ल, िजवंततेचे अधय र भासकरा
थांब जरासा वेळ तोवरी, अचते नांचा वास कोवळा
सचते नांचा हरप शीतल, उरे घोटभर गोड िहवाळा
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 95
पेमसवरप आई - माधव जयूिलअन
पेमसवरप आई! वातसलयिसध ु आई !
बोलाव ु तजू आता मी कोणतया उपायी ?
त ू माय, लेकर मी; त ू गाय, वासर मी;
ताटातुटी जहाली, आता कस े कर मी ?
गेली दरु ी यशोदा टाकू िन येथ कानहा,
अन ् रािहला कधीचा तानहा ितचा भकु ा ना?
तानहास दरू ठेवी - पानहा तरीिह वाह े -
जाया सती िशरे जी आगीत, शांत राह;े
नैषुय र तया सतीच े त ू दािवलेस मात,े
अकयय हतपभचू े सामीषय साधणयात.े
नाही जगात झाली आबाळ या िजवाची,
तूझी उणीव िचती आई, तरीिह जाची.
िचती तुझी समरेना काहीच रपरेखा,
आई हवी महणूनी सोडी न जीव हके ा.
िवदाधनपितषा लाभ े अता मला ही,
आईिवणे परी मी हा पोरकाच राही.
सारे िमळे परंत ू आई पनु हा न भेटे,
तेण े िचताच िचती माझया अखंड पटे े.
आई तुझया िवयोग े बमहांड आठव े ग े !
कैलास सोडुनी य े उलकेसमान वेगे.
िकवा िवदहे आतमा तझू ा िफरे सभोती,
अवक अशुधारा की तीथररप ओती !
ही भूक पोरकयाची होई न शातं आई
पाहिनया दजु यांच े वातसलय लोचनांही
वाटे इथूिन जाव,े तझू यापुढे िनजावे
नेती तझु या हसावे, िचती तुझया ठसाव े !
वकी तझु या परी ह े के वहा िसथरेल डोके ,
दईे ल शांतवाया हतसपंद मंद झोके ?
घ े जनम त ू िफरनी, येईन मीिह पोटी,
खोटी ठरो न दवे ा, ही एक आस मोठी !
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 96
कोिकलानयोिक - कृ षणशासी िचपळूणकर
[ वसंतितलका]
येथे समसत बिहरे वसताित लोक,
का ं भाषण े मधुर त ंू किरशी अनेक.
ह े मूखर यांस िकमपीिह नस े िववेक,
वणारवरन तजु ला गणतील काक. !! १ !!
[शादलरू िवकीिडत]
या माळाविर वृक एकिह नस,े बाळा खुळया कोिकला,
येथे मंजुळ शबद काढुिन गळा का ं शोिषशी आपुला?
जेथे बोल अमोल वाटित तुझ,े तो दशे , बा, वेगळा;
तेथे आम फुलोिन गंध िवखरे चोिहकड े आगळा. !! २ !!
[पृथवी]
वसंतसमयी फुल,े पिरमळे िदशा वािप जो,
जयास अवलोकु नी सुरतरिह िचती िथजो,
तया सतत सिे वती िवहग आमवृका िकती;
परी िपकिच एकला मधुर वािण लाध े कृती. !! ३ !!
[शादलरू िवकीिडत]
का,ं बा, ससु वर शबद कािढिश िपका? राह े उगा; काळ हा
लोटेतो तरकोटरी लपुिनया ं कोठे तरीही रहा.
पान े तीव िहम े गळोिन िदसती झाड े जळालयापरी,
गजे ककरश शबद थोर करनी काकावली तयांवरी. !! ४ !!
बाभळीिवषयी अनयोिक - कृ षणशािस िचपळूणकर
कांटानं ी भरल े शरीर अवघ,े छाया नस े दाटही,
नाही वास फुलांस, भूक न िनवे जयाचया फळे अलपही,
नाही एकिह पांथ येत जवळी तूझया, असो गोष ही
अनयाची न फळे िमळोत महणुनी होशी तयांत े वही.
अनयोकी - कृ षणशासी िचपळूणकर
(शादलरू िवकीिडत)
दखे ूनी उदया तझु या िदजकुळे गाती अती हषनरु ी,
शादलरू ािदक सव र दषु दडती िगयरतरी जाउनी,
दशे ी ताप परी जसा विरवरी येशी नभी, भासकरा,
अतयुची पिद थोरही िबधडतो हा बोल आह े खरा.
------------------------------------------------
(सगधरा)
जयाची सपधा र कराया इतर गज कधी शक नाहीच झाले
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 97
सांगावे काय? जयाचया मृगपितिह भय े रान सोडून गेल,े
तो पंकामािज आजी गजवर फसला, युिक नाही िनघाया.
अवहिे रती, पहा, ह े कलकल करनी कुद कोलह े तयाला.
------------------------------------------------------
(शादलरू िवकीिडत)
जाळे तोडुिनया ं बळे हिरण तो टाळोिन दावािगला,
वाधाचे चुकवूिन बाणिह महावेग े पढु े चािलला,
तो घाईत उडी फसूिन पडला आडामधे बापडा;
होती सवरिह यत िनषफळ, जरी होई िवधी वांकडा.
----------------------------------------------------
(शादलरू िवकीिडत)
जयाच े पललव मंगलपद, िशणा छाया जयाची हरी
गंधे युके फुल,े फळेही असती जयाची सधु ेचया परी,
वाटे जो रमणीय भूषण वनशीच े मुखीच,े भला
आमा तया िपक सेिवता ं समसमा ं संयोग की जाहला!
-----------------------------------------------------
(िशखिरणी)
उभा राह े एके चरिण धरणीत े धरिनयां
तपशया र वाटे किरत जण ंु डोळे िमटुिनया,ं
बका ऐशा ढोग े तव अमित मासेच ठकती,
पिर जात े तूझ े कपट लवलाही उमजती.
------------------------------------------------
(पृथवी)
वनी िवलसती बह िविवध वृक चोहीकड,े
तयातं मज चदं नासम न एकही सांपड,े
जयास न िदली फळे न कुसुमेिह दवै े जरी,
शरीर िझजवूिन जो तिर परोपकारा करी.
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 98
िवदापशंसा - कृ षणशासी िचपळूणकर
[आयार]
िवदने ेच मनुषया आल े शेषतव हा जगामाजी;
न िदस े एकिह वसत ू िवदने ेही असाधय आह े जी. !! १ !!
वासिदक आद मुनी किव अवारचीन सवथर ोर तसे
महणती एकमत े की, धन िवदासम नरास अनय नस.े !! २ !!
दउे िन िकवा भोगुिन उण े न होता ं सदवै वाढतसे
ऐसे एकच िवदा-धन, अदभुत गुण न हा दजु यातं वस.े !! ३ !!
न बलातकारे राजा, न चोर कपटे, जया हरायास
होई समथ,र जयाचया अलपिह संरकणी न आयास.!! ४ !!
नानािवध रतांची कनकाची असित भूषण े फार;
पिर िवदासम एकिह शोभादायक नस े अलंकार. !! ५ !!
या सार या भुवनी िहत-कर िवदसे ारखा सखा नाही;
अनुकूळ ती जयाला िनतय तयाला उण े नस े काहं ी !! ६ !!
गुरपिर उपदशे करी, सकं ट्-समयी उपायही सचु वी,
िचितत फल दउे िनया ं कलपतरपिर मनोरथा ं परु वी. !! ७ !!
िवदाबलसम अढळे न दजु े बल कोणतेिह या लोकी;
तीन े िनजपभावे वश केल े सकल िवश, अवलोकी ! !! ८ !!
कुदा पशपु कयांची काय कथा? पांचही महाभतू े
जानबळे आकळुनी केल े मनजु े सवदाससम तयांत.े !! ९ !!
िवसरिन परसपराचं ा िवरोध जल विनह सेिवती तयात;े
दासापिर वश होउिन किरती तयाचया समसत कृ तयांत.े !!१० !!
तयाची वसे िविणती, रथ ओिढित, लोिटतीिह नौकात;े
बह सांगणे कशाला? किरती तो सांगतो तया ं त े त े ! !! ११ !!
मोठे मोठे तरवर मोडी, फोडीिह जी िशलारशी,
िवदुललता नरे ती केली संदशे हािरका दासी ! !! १२ !!
िवदचे या सामथ े केला रिव िचतकार मनुजान;े
होउिन अंिकत वायुिह तुष करी तयास सुसवरे गान े ! !! १३ !!
यापिर सकल सखु े जी दईे , दु:खे समसत जी वारी,
तया िवदादवे ीत े अननयभाव े सदा भजा भारी. !! १४ !!
नाही परोपकारापिर दसु रे थोर पणु य ह े वचन
सतय अस े तिर िवदादानाशी तलु य पणु य आिणक न.!! १५ !!
ऐकवयरबलधनािदक सौखय े पसव े समसत जी काहं ी,
ती िवदा जो दईे , तणे े वद काय त े िदल े नाही? !! १६ !!
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 99
झालया ितनहीसांजा - यशवंत
अजुनी कस े येती ना, परधानया राजा
िकरिकरती रातिकडे, झालया ितनहीसांजा ll ध.ु ll
उिशर होई काढाया गाईचया धारा
शालु िहरा कालवडी दते ी हकं ारा
टवकािरती कान जरी वाज े दरवाजा ll १ ll
वाट तरी सरळ कु ठे पांिदितल सारी
तयांतनु ी तर आज रात अंधारी भारी
आिण बैल कसलयाही बुजती आवाजा ll २ ll
'जेवणार मी पढु ात' घाली मध ु रंजी
झोपने े पेगुळली तरी न नीज े मंजी
आिण िकती करती आंत-बाहरे ी य-े जा ll ३ ll
िनवलयावर हरडयाचया उसळीस न गोडी
लवकर का ं सोिडती न मोट तरी थोडी
अिधकािधक खाली-वर होई जीव माझा ll ४ ll
गुरगुरला जो िपसाळ काल जरा काहं ी
महणती तया मेलयाला कािळज की नाही
पिर पाठीराखी ती आह े अषभुजा ll ५ ll
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 100
कशासाठी पोटासाठी - माधव जयूिलयन
कशासाठी पोटासाठी
खंडाळयाचया घाटासाठी
चला खेळू आगगाडी,
झोका उंच कोण काढी?
बाळू, नीट कडी धर
झोका चाले खाली वर
ऐका कुकुक् िशटी झाली
बोगदात गाडी आली
खडखड भकभक
अंधारात लखलख
इंिजनाची पहा खोडी
बोगदात धूर सोडी
नका िभऊ थोडासाठी
लागे कुत े िभतयापाठी
उजेड तो दरू कसा
इवलासा कवडसा
नागफणी डावीकड े
कोकण त े तळी पडे
पाठमोरी आता गाडी
वाट मंुबईची काढी
खोल दरी उललासाची
दोन डोकयांचा राजमाची
पडे खळाळत पाणी
फेसाळलया दधु ावाणी
आता जरा वाटे दाटी
थंड वारा वरघाटी
डावलून माथरे ान
धाव े गाडी सुटे भान
तारखांब ह े वेगात
मागे मागे धावतात
तार खाली वर डोले
ितचयावर दोन होले
झाडी िफरे मंडलात
रळ संग े धावतात
आली मंुबई या जाऊ
राणीचा तो बाग पाह
गदी झगमग हाटी-
कशासाठी? पोटासाठी !
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 101
कादरखा ं - के शवकु मार
हा कोण इथे पडलेला ! 'कादरखां काबुलवाला' ! धृ.
िधपपाड दहे हा अडवा ! पसरला सहा अन् फू ट !
पालथे पिलकडे पडले ! िवकाळ िखळयांच े बूट !
चुिणदार चोळणा आता ं ! फाटून होय िचरगूट !
बैसला पठाणी बडगा ! बाजूला दरू िनमूट !
िचखलांत बुडाले कलल े !
तया ं ओिढित िचलल-े िपलले !
िखसमीस िखशांितल उरले
कुणी मािर तयावर डलला ! 'कादरखां काबुलवाला' !.....१
अफगाण दर यांितल आता ं ! डुरकाळया फोिडित शेर !
बुरखयांतुिन कं दाहारी ! उठलासे हाहा:कार !
तो शबरत पीता-ं पीता ं ! दचकेल मधेच अमीर !
'कया हवा!' ओरडुिन ऐसे ! बडवतात सगळे ऊर !
त े हरे तच े अकोड
त े बदाम-िपसते गोड
रडरडुनी होती रोड
अलबुखार अंबुिन गेला ! 'कादरखां काबुलवाला' !....२
तो िहग काबुली आता ं ! िवकणार यापुढे कोण ?
वाजासतव बसनु ी दारी ! गिरबाचं ा घेइल पाण ?
खाणार कोण यापुढती ! ती किलगडे कोरन?
सजवी नूर नयनांचा ! की सरु मा घालुिन कोण ?
रसतयावर मांडुिन खाटा
हककयासह मािरल बाता-
िहडेल कोण वा आतां
घालून चमेलीमाळा ? ! 'कादरखां काबुलवाला' ! .....३
करं नका गलबला अगदी ! झोपला असे हा वीर !
जनमातं असा पिहलयान े ! पहडला शांत गंभीर !
राहणे िजत े जर, मागे ! वहा दोन पावल े दरू !
हा बसेल मानगुटीला ! ना तरी होउनी पीर !
जा पळा-पंचनामयाला
तो आला डगलेवाला,--
अडकवील की साकीला,
मग महणाल "परु ता भंवला ! 'कादरखां काबुलवाला' !....४
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 102
लाडकी बाहली - शांता शेळके
लाडकी बाहली होती माझी एक
िमळणार तशी ना शोधूनी दसु र या लाख
िकती गोरी गोरी गाल गुलाबच फुलले
हासती केस त े सदंु र काळे कु रळे
झाकती उघडती िनळे हासरे डोळे
अन ओठ जसे की आताच खुदकन हसले
अंगात शोभला झगा रेशमी लाल
केसांवर फुलल े लाल िफतीच े फुल
िकतीतरी बाहलया होतया माझयाजवळी
पण तीच सोनुली फार मला आवडली
मी गेल े तीजसह माळावर खेळाया
मी लपनू महणत े साई सटु टा हो या या
िकती शोध शोधली परी कु ठे न ती िदसली
परतल े घरी मी होउन िहरमुसलेली
सवपात तीन े मम रोज एकदा यावे
हलवून मला हळु माळावरती नयावे
वाटत े सारख े जावे तयाच िठकणी
शोधुनी पहावी पनु हा पनु हा ती िचमणी
जाणार कशी पण सतं त पाउस धार
खल मुळी न ितजला वारा झोब े फर
पाऊस उघडता गेल े माळावरती
गवतावर ओलया मजला सापडली ती
कुणी गेली होती गाय तडु वूनी ितजला
पाहनी दशा ती रडूच आल े मजला
मैितणी महणालया काय अहा ह े धयान
केसाचं या िझपर या रंगही गेला उडून
परी आवडली ती तशीच मजला राणी
लाडकी बाहली होती माझी महणुनी
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 103
मामाची गाडी - ग. ह. पाटील
माझया मामाची रंगीत गाडी हो
ितला िखललाऱया बैलाचं ी जोडी हो
कशी दौडत दौडत येई हो
मला आजोळी घेऊन जाई हो
नाही िबकट घाट,
सारी सपाट वाट,
मऊ गालीच े ठायी ठायी हो
शीळ घालून मंजूळ वाणी हो
पाजी बैलांना ओहोळ पाणी हो
गळा खुळखुळ घंुगुर माळा हो
गाई िकलबील िवहगं मेळा हो
बाजरीचया शेतात,
करी सळसळ वात,
कशी घुमली अंबेराई हो
कोण कानोसा घेऊन पाही हो
कोण लगबग धावून येई हो
गिहवरन धरन पोटी हो
माझे आजोबा चबंु न घते ी हो
लेक एकुलती,
नात ू एकुलता,
िकती कौतुक कौतकु होई हो
बालभारती आिण कुमारभारतीतलया मराठी किवता Page 104